9
Â Æ ì 1 8 ( 1 2 4 0 ) 9 - 1 5 Ø ² Ú Æ ê Æ 2 0 1 8
¿ · ó » É Ñ ³ Ý ³ å ³ ½ûñÛ ³ Ñ ³ óÁ : ¶ ñÇ · áñ Èáõë ³ íáñÇãÁ íÇñ ³ åÇó ³ ½ ³ ïí » É ¿ ÐéÇ ÷ - ëÇÙÛ ³ Ýó ÏáõÛë » ñÇ Ý ³ Ñ ³ ï ³ ÏáõÙÇó 9 ûñ ³ Ýó , ¨ ³ é ³ í » É ³ å » ë Ýñ ³ ßÝáñÑÇí ùñÇëïáÝ » áõÃÛáõÝÁ 301 à © å » ï ³ Ï ³ Ý ÏñáÝ ¿ Ñéã ³ Ïí » É ³ Ù�áÕç Ð ³ Û ³ ëï ³ ÝáõÙ « ÇëÏ ÇÝùÁ Ó » éÝ ³¹ ñí » É ¿ Ð ³ Ûáó ³ é ³ çÇÝ Ï ³ - ÃáÕÇÏáë : ² Ù » Ý ï ³ ñÇ ÑáõÝÇëÇÝ ÝßíáõÙ ¿ Ð ³ Û ³ é ³ ù » É ³ Ï ³ Ý » Ï » Õ » óáõ Ýß ³ Ý ³ íáñ ïáÝ » ñÇó Ù » ÏÁ` § ê� . ¶ ñÇ · áñ Èáõë ³ íáñãÇ » ÉÝ Ç íÇñ ³ å » Ý ¦: V ¹© íÇñ ³ åÇ íñ ³ í ³ Ýù ¿ Ï ³ éáõóí » É áõ ÙÇ ³ � ³ ÝáõÃÛáõÝ Ñ ³ ëï ³ ï- í » É : ¶ ñ ³ íáñ ³ Õ�ÛáõñÝ » ñÁ íÏ ³ ÛáõÙ » Ý « áñ
Ñ ³ Û ×³ ñï ³ ñ ³ å » ï ´ áõïÁ ÎÇñ ³ Ïáë ¨ ê ³ ñ · Çë í ³ ñ ¹³ å » ïÝ » ñÇ Ù ³ ëÝ ³ Ïóáõ- ÃÛ ³ Ù� : ² ñ¨ÙïÛ ³ Ý ßù ³ ÙáõïùÇ � ³ ñ ³ íáñÇÝ ù ³ Ý ¹³ Ïí ³ Í ¿ ² ëïí ³ Í ³ ÍÇÝÁ` Ù ³ - ÝáõÏ øñÇëïáëÁ · ñÏÇÝ « » ñÏáõ ÏáÕùÇÝ Ññ » ßï ³ ÏÝ » ñ « ÇëÏ í » ñ¨áõÙ` øñÇëïáëÁ ãáñë ³ í » ï ³ ñ ³ ÝÇãÝ » ñÇ ËáñÑñ ¹³ ÝÇßÝ » - ñáí ( ù ³ Ý ¹³ Ï ³· áñÍ ê ³ ñ · Çë í ³ ñ ¹³ - å » ï ): º Ï » Õ » óáõó Ñ ³ ñ ³ í- ³ ñ¨Ùáõïù úñ- � » ÉÛ ³ ÝÝ » ñÇ áõÕÕ ³ ÝÏÛáõÝ « à ³ Õ ³ Í ³ ÍÏ ï ³ å ³ Ý ³ ïáõÝÝ ¿:
² ñ ³ ñ ³ ïÇ Ù ³ ñ½Ç àõñó ³ Óáñ · ÛáõÕÇó 6 ÏÙ ÑÛáõëÇë- ³ ñ¨Ùáõïù · ïÝíáõÙ ¿ X-XIII ¹¹©
Ø ³ ÛÇëÛ ³ Ý ½ ³ Ý ·³ ÏÝ » ñ
´ áõÝ Ñ ³ Ûñ » ÝÇùáõÙ » Õ » éÝí ³ Í « ³ ÝïáõÝ « ØÇ �áõé ÑáÕáõÙ Ù » Ýù Í ³ é ³ ó ³ Ýù ÏñÏÇÝ «
Ø » Í ÏéÇí ï ³ Éáí ê ³ ñ ¹³ ñ ³ å ³ ïáõÙ`
Ð » éáõ ùß » óÇÝù ³ ñÛáõÝéáõßï ÃáõñùÇÝ : ì ³ ½ ·» Ý ¼ ³ í » ÝÇ ê ³ ñ · ëÛ ³ Ý Ù ³ ñïÇ 5 « 1959 - ÑáÏï » Ù� » ñÇ 27 « 1999
è ³ ½Ù ³ Ï ³ Ý ¨ ù ³ Õ ³ ù ³ Ï ³ Ý · áñÍÇã « Ð ³ Û ³ ëï ³ ÝÇ Ð ³ Ýñ ³ å » ïáõÃÛ ³ Ý å ³ ßïå ³ ÝáõÃÛ ³ Ý ³ é ³ çÇÝ Ý ³ Ë ³ ñ ³ ñ ÐÐ ¨ ² Ð ² ½ ·³ ÛÇÝ Ñ » ñáë ì » ñç ³ å » ë Ù » Ýù ¿ É » ñÏÇñ áõÝ » ó ³ Ýù «  » å » ï ß ³ ï ÷ áùñ « � ³ Ûó Ù » ñÝ ¿ ñ` ³ ÝÏ ³ Ë :
ÈÍí » óÇÝù · áñÍÇ « ÙÇ �éáõÝóù ¹³ ñÓ ³ Ýù «
Ðáõëáí « áñ ÙÇ ûñ ÏïÇ · ñ ³ Ý ³ Ý ³ Ýù :
Êáñ ìÇñ ³ åáõÙ » Ï » Õ » óÇ ¿ Ï ³ éáõó » É Ü » ñ- ë » ë ¶ î ³ Û » óÇ Ï ³ ÃáÕÇÏáëÁ ( 641-661Ãà .): ò ³ Ûëûñ Ï ³ Ý · áõÝ ÙÝ ³ ó ³ Í Ù ³ ïáõéÁ Ï ³ - éáõóí » É ¿ 1661à ©: ² ÛÝ » ñÏÑ ³ ñÏ ³ ÝÇ ¿© Ý » ñùÝ ³ Ñ ³ ñÏÁ (· áõ�-½Ý ¹³ ÝÁ ) áõÝÇ 6 « 5 Ù ËáñáõÃÛáõÝ : XIII ¹. Êáñ ìÇñ ³ åÇ í ³ ÝùÁ Ñ ³ Ù ³ ½ ·³ ÛÇÝ ëñ� ³ í ³ Ûñ ÉÇÝ » Éáí Ñ ³ Ý- ¹» ñÓ , ¹³ ñÓ » É ¿ ÏñÃáõÃÛ ³ Ý « · ÇïáõÃÛ ³ Ý Ñ ³ Ù ³ Ñ ³ ÛÏ ³ Ï ³ Ý Ñéã ³ Ï ³ íáñ Ï » ÝïñáÝ : ² Ûëï » Õ · áñÍ » É ¿ ³ é ³ ç ³¹ ÇÙ ³ Ï ³ Ý � ³ ñÓñ ³· áõÛÝ ¹ åñáó « Ù » ½ » Ý Ñ ³ ë » É ï ³ ëÝÛ ³ Ï Ó » é ³· ñ » ñ « áñáÝù å ³ ÑíáõÙ » Ý Ø » ëñáå Ø ³ ßïáóÇ ³ Ýí ³ Ý Ø ³ ï » Ý ³¹³ ñ ³ ÝáõÙ ¨ ¹³ ëíáõÙ » Ý Ýñ ³ ³ ÝÙ ³ Ñ ·³ ÝÓ » ñÇ ß ³ ñùÁ :
ÐáíÑ ³ ÝÝ » ë Î ³ ñ ³ å » ï í ³ ÝùÁ Ñ ³ ÛÏ ³ - Ï ³ Ý ÙÇçÝ ³¹³ ñÛ ³ Ý ×³ ñï ³ ñ ³ å » ï ³ - Ï ³ Ý Ñ ³ Ù ³ ÉÇñ ¿ ÐÐ ² ñ ³ ñ ³ ïÇ Ù ³ ñ½áõÙ : Î ³ éáõóí » É ¿ 1301 à © æ ³ É ³ É úñ� » ÉÛ ³ Ý Çß- Ë ³ ÝÇ ¨ Ýñ ³ ÏÝáç` ¼ ³ ù ³ ñ » Æí ³ ÝÛ ³ ÝÇ ¹ ëï » ñ ª ¶ áÝó ³ ÛÇ å ³ ïí » ñáí : ì ³ ÝùÇ êåÇï ³ Ï ³ íáñ ê� . ² ëïí ³ Í ³ ÍÇÝ » Ï » Õ » - óÇÝ , Áëï ³ ñÓ ³ Ý ³· ñáõÃÛ ³ Ý , Ï ³ éáõó » É ¿
Ð ³ íáõó Â ³ é
Î ³ ù ³ í ³ � » ñ ¹
§¶ ¨áñ · Ø ³ ñ½å » ïáõÝÇ ¦ í ³ Ýù- ³ ÙñáóÇ Ñ ³ Ù ³ ÉÇñÁ ¨ à ³ Õ ³ Í ³ ÍÏ « ÏÇë ³ ßñç ³ - Ý ³ Ó¨ ³ �ëÇ ¹ Á « áñÇ ³ ñï ³ ùÇÝ å ³ ï » ñÇ áõÕÕ ³ ÝÏÛáõÝ å ³ ñ ³· ÍÇ Ù » ç Ý » ñ ³ éí ³ Í » Ý XII-XIII ¹¹. » Ï » Õ » óáõ ³ í » ñ ³ ÏÝ » ñÁ : ì ³ Ýù- ³ ÙñáóÇ XIII ¹© » Ï » Õ » óÇÝ Ã ³ Õ ³ - Í ³ ÍÏ ¹³ ÑÉÇ × ¿ ` Ï ³ éáõóí ³ Í ëåÇï ³ Ï ý » ɽÇïÇ Ù ³ ùáõñ ï ³ ß ³ Í ù ³ ñ » ñÇó : ² ÛÝ ßñç ³ å ³ ïí ³ Í ¿ áõÕÕ ³ ÝÏÛáõÝ Ñ ³ ï ³ - Ï ³· Íáí å ³ ñÇëåÝ » ñáí « áñáÝó ãáñë ³ ÝÏ- ÛáõÝÝ » ñÁ áõÅ » Õ ³ óí ³ Í » Ý ßñç ³ Ý ³ Ó¨ ³ ß- ï ³ ñ ³ ÏÝ » ñáí :
² ñ ³ ñ ³ ïÇ Ù ³ ñ½áõÙ ¿ · ïÝíáõÙ Ý ³ ¨ ê� . êï »÷³ Ýáë » Ï » Õ » óÇÝ « áñÁ ² Õçáó í ³ Ý ³ - Ï ³ Ý Ñáõß ³ ñÓ ³ Ý ³ ËÙ�Ç · ÉË ³ íáñ » Ï » Õ » - óÇÝ ¿: ¶ ïÝíáõÙ ¿ ÊáëñáíÇ å » ï ³ Ï ³ Ý ³ ñ ·» ÉáóÇ ï ³ ñ ³ ÍùáõÙ (¶» Õ ³ ñ ¹ Çó 7 ÏÙ Ñ ³ ñ ³ í « ¶³ éÝÇÇó 5-6 ÏÙ Ñ ³ ñ ³ í- ³ ñ¨ » Éù ): Î ³ éáõóí » É ¿ 13-ñ ¹ ¹³ ñÇ ëϽ�ÇÝ` ¼ ³ ½ ³ ÇßË ³ ÝáõÑáõ å ³ ïí » ñáí : º Ï » Õ » óÇÝ áõÝÇ Ë ³ ã ³ Ó¨ Ñ ³ ï ³ Ï ³· ÇÍ « ãáñë ³ í ³ Ý ¹³ - ïáõÝ : ê� . êï »÷³ ÝáëÇ ÑÛáõëÇë ³ ÛÇÝ å ³ - ïÇÝ ÏÇó Ï ³ éáõóí » É ¿ äáÕáë-ä » ïñáë à ³ Õ ³ Í ³ ÍÏ » Ï » Õ » óÇÝ : àõß ³· ñ ³ í » Ý » Ï » Õ » óáõ ÙáõïùÇ » ñÏáõ ÏáÕÙ » ñáõÙ äáÕáë
¨ ä » ïñáë ³ é ³ ùÛ ³ ÉÝ » ñÇ � ³ ñÓñ ³ ù ³ Ý- ¹³ ÏÝ » ñÁ : ê� . êï »÷³ Ýáë » Ï » Õ » óÇÝ ³ í » ñí » É ¿ 1679 à © » ñÏñ ³ ß ³ ñÅÇó :
Ð ³ íáõó  ³ é ( Ñ ³ ÛïÝÇ ¿ Ý ³ ¨ áñå » ë ² Ù » Ý ³÷ ñÏÇã « ² ñáõÝ » ó » Ï » Õ » óÇ « ¸ ³ ñáõ- ÝÇó í ³ Ýù « Î ³ ñÙÇñ í ³ Ýù « Ð ³ Ûáó à ³ é « Ð ³ Ûíáó à ³ é , Ð ³ Ûáõ à ³ é ) í ³ Ýù ³ ÛÇÝ Ñ ³ - Ù ³ ÉÇñÁ · ïÝíáõÙ ¿ ¶³ éÝÇÇó ³ ñ¨ » Éù « ² ½ ³ ï ·» ïÇ Ó ³ Ë ³÷ ÇÝ « É » é ³ Ý ·³·³ - ÃÇÝ : º Õ » É ¿ ÙÇçÝ ³¹³ ñÛ ³ Ý Ð ³ Û ³ ëï ³ ÝÇ ÏñáÝ ³ Ï ³ Ý áõ Ùß ³ Ïáõà ³ ÛÇÝ Ï » ÝïñáÝÝ » - ñÇó : ì ³ Õ ÙÇçÝ ³¹³ ñÇó ÑÇß ³ ï ³ ÏíáÕ ³ Ûë í ³ ÝùáõÙ 1013 à . ¶ ñÇ · áñ Ø ³· Çëïñáë ä ³ ÑÉ ³ íáõÝÇÝ Ï ³ éáõó » É ¿ êáõñ� ² Ù » - Ý ³÷ ñÏÇã » Ï » Õ » óÇÝ : Ð ³ íáõó  ³ éÁ í » - ñ » Éù ¿ ³ åñ » É XII-XIV ¹³ ñ » ñáõÙ : îáõÅ » É ¿ 1679 à . » ñÏñ ³ ß ³ ñÅÇó « í » ñçÝ ³ Ï ³ Ý ³ å » ë ³ í » ñí » É ¿ 1840 à . ² ÏáéÇÇ » ñÏñ ³ ß ³ ñÅÇ Å ³ Ù ³ Ý ³ Ï :
Ð ³ íáõó à ³ éÁ » Õ » É ¿ Ëáßáñ · ñãáõÃÛ ³ Ý Ï » ÝïñáÝ : ² Ûëï » Õ Ï ³ ½Ùí ³ Í Ó » é ³· ñ » - ñÇó ÑÝ ³· áõÛÝÁ 1214 Ãí ³ Ï ³ ÝÇ ¿: ØÇÝ㨠1294 à . ³ Ûë · ñãáõÃÛ ³ Ý Ï » ÝïñáÝáõÙ ¿ å ³ Ñí » É Ñ ³ Û Ó » é ³· ñ ³ Ï ³ Ý Ùß ³ ÏáõÛÃÇ ÑÝ ³· áõÛÝ Ñáõß ³ ñÓ ³ ÝÝ » ñÇó Ù » ÏÁ ª VII ¹³ - ñÇÝ í » ñ ³· ñíáÕ § ì » Ñ ³ Ùáñ ² í » ï ³ ñ ³ - ÝÁ ¦« áñÝ ³ ÛÝáõÑ » ï¨ ï » Õ ³÷ áËí » É ¿ ² ñ- ó ³ Ë (³ ÛÅÙ Ø » ëñáå Ø ³ ßïáóÇ ³ Ýí ³ Ý Ø ³ ï » Ý ³¹³ ñ ³ ÝáõÙ ¿):
Î ³ ù ³ í ³ � » ñ ¹ ÙÇçÝ ³¹³ ñÛ ³ Ý � » ñ ¹ Á « Ø » Í Ð ³ ÛùÇ ² Ûñ ³ ñ ³ ï Ý ³ Ñ ³ Ý · Ç àëï ³ Ý Ð ³ Ûáó ·³ í ³ éáõÙ « ² ½ ³ ï ·» ïÇ ³ ç ³÷ ÇÝ ¿: ² é ³ çÇÝ ³ Ý ·³ Ù ÑÇß ³ ï ³ ÏíáõÙ ¿ ( 9-10- ñ ¹ ¹³ ñ » ñáõÙ ) áñå » ë ´³· ñ ³ ïáõÝÇÝ » ñÇ ïáÑÙ ³ Ï ³ Ý ïÇñáõÛà : 11-ñ ¹ ¹³ ñáõÙ ³ Ýó » É ¿ ä ³ ÑÉ ³ íáõÝÇÝ » ñÇÝ « 12-13-ñ ¹ ¹³ ñ » ñáõÙ ³ ÛÝ ïÇñ » É » Ý äéáßÛ ³ ÝÝ » ñÁ :
ÊáëñáíÇ ³ ñ ·» ÉáóÁ Ï ³ ½Ù ³ íáñí » É ¿ IV ¹© Êáëñáí ´ Îáï ³ Ï Ã ³·³ íáñÇ ÏáÕÙÇó ÑÇÙÝí ³ Í ³ Ýï ³ éÇ ï ³ ñ ³ ÍùáõÙ 1958à © ( ï ³ ñ ³ ÍùÁ` 29196 Ñ ³) ¶» Õ ³ Ù ³ É » éÝ » ñÇ Ñ ³ ñ ³ í- ³ ñ¨ÙáõïùáõÙ` àõñÍÇ « ¸ ³ ÑÝ ³ ÏÇ « º ñ ³ ÝáëÇ É » éÝ ³ ßÕà ³ Ý » ñÇ « Êáëñáí ³ ë ³ ñ É » éÝ » ñÇ É ³ Ýç » ñÇÝ « ² ½ ³ ï ¨ ì »¹ Ç ·» ï » ñÇ ³ í ³ ½ ³ ÝÝ » ñáõÙ` ÍáíÇ Ù ³ Ï ³ ñ ¹³ ÏÇó 850- 2800Ù � ³ ñÓñáõÃÛáõÝÝ » ñáõÙ :
´ áõë ³ Ï ³ Ý ³ ßË ³ ñÑÝ ÁÝ ¹· ñÏáõÙ ¿ � ³ ñÓñ ³ Ï ³ ñ · �áõÛë » ñÇ 560 ó » ÕÇ ¨ 95 ÁÝï ³ ÝÇùÇ ßáõñç 1800 ï » ë ³ Ï ( ÐÐ �áõë ³ - Ï ³ Ý ³ ßË ³ ñÑÇ ³ í » ÉÇ ù ³ Ý 50 % -Á )« áñáÝóÇó 146-Á · ñ ³ Ýóí ³ Í » Ý Î ³ ñÙÇñ · ñùáõÙ :
Î » Ý ¹³ Ý ³ Ï ³ Ý ³ ßË ³ ñÑÝ ÁÝ ¹· ñÏáõÙ ¿ ÓÏÝ » ñÇ` 9 « » ñÏÏ » Ýó ³ ÕÝ » ñÇ` 4 « ëáÕáõÝÝ » - ñÇ` 30 « ÃéãáõÝÝ » ñÇ`142 « Ï ³ ÃÝ ³ ëáõÝÝ » ñÇ` 50 ï » ë ³ Ï : øðÆêîÆÜ º ¶º ìàð ¶ Ú ² Ü » Ýà ³ ëå ³
ÐÐ ä ² Þîä ² ÜàôÂÚ ² Ü Ü ² Ê ² ð ² ðàôÂÚ ² Ü ä ² ÞîàÜ ²  º ð îÇ · ñ ³ ÝÇ ßÝãáí Ï ³ åñ » Ýù ³ ÛëáõÑ » ï « Îáñóñ ³ Í ÑáÕ » ñÁ » ï Ï� » ñ » Ýù Ù » Ýù « Î� ³ ó » Ýù ³ Ù » Ý Ï ³ Í ³ Ý- ³ ñ ³ Ñ » ï « àñ ¹³ ßï » ñÁ Ù » ñ Ñ ³ Û » ñ » Ý Í ³ ÕÏ » Ý :
àõ ÏñÏÇÝ » É ³ Ýù` ² ñó ³ ËÁ íÏ ³« ØÇ » é ³· áõÛÝÁ » ñÏáõëÁ ¹³ ñÓñÇÝù : îÇ · ñ ³ ÝÇó Ñ » ïá ³ é ³ çÇÝ ³ Ý ·³ Ù ÐáÕ » ñ í » ñ · ï ³ Ýù « ³ ÛÉ áã à »
ÏáñóñÇÝù :
¼ ³ Ý ·³ ÏÝ »° ñ « Í ³ ÕÏ » ù Ñ ³ Ûáó ÑáÕ » ñáõÙ «
Ð ³ Û ³ ëï ³ Ý ¹³ ñÓ ³ í ² ñó ³ ËÁ Ù » ñ
ÑÇÝ : ¼áõÛ · ¹ ñáßÝ » ñ » Ý Í ÷ áõÙ-ßáÕßáÕáõÙ ä » ï ³ Ï ³ ÝáõÃÛ ³ Ý ³ ÝÏ ³ Ë ëÛáõÝ » ñÇÝ :
º ë » Ù
º ë » Ù ½ÇÝíáñÁ Ð ³ Ûáó ³ ßË ³ ñÑÇ « Ðå ³ ñï Ï ³ Ý · Ý ³ Í » Ù ë ³ ÑÙ ³ ÝÇ íñ ³: ¸ñáßÝ » Ù å ³ ÑáõÙ Ó » éù » ñÇë ³ ñÇ « êáõñ� å ³ Ñ ³ å ³ ÝÝ » Ù Ñ ³ íÇïÛ ³ Ý Ýñ ³:
êÇñáõÙ » Ù » ë ÇÙ Ñ ³ Ûñ » ÝÇùÁ çÇÝç « ² Ù » Ý Ãǽ ÑáÕÁ ëÇñáí ¿ É » óáõÝ : ² Ï ³ Ýç ³ Éáõñ » Ù ÙÇßï Ýñ ³ Ï ³ ÝãÇÝ « ä ³ ïñ ³ ëï` ÉÇÝ » Éáõ Ñá · ë » ñÇÝ
Ý » óáõÏ :
º ë » Ù` ½ÇÝíáñÁ Ý ³ ÇñÛ ³ Ý » ñÏñÇ « ¸ ³ ñ » ñÇó » Ï ³ Í` Ï ³ Ý · Ý ³ Í » Ù
Ñå ³ ñï : ä ³ ï ·³ ÙÝ » Ù ÏñáõÙ Ù » Í ² í ³ ñ ³ ÛñÇ « ê ³ ñ ¹³ ñ ³ å ³ ïÝ ¿ ÇÝÓ ¹³ ñÓñ » É ³ Ýå ³ ñï :
Ü º ðê º ê ² Ô ²´º ÎÚ ² Ü
9