Կենսաթոշակային համակարգերի ֆինանսավորٳմ
ԲԻՍՄԱՐԿՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ
«
Այսօրվա աշխատողները վճարٳմ են
այսօրվա կենսաթոշակառٳների
կենսաթոշակի համար
«
Բիսմարկյան կամ սերٳնդների հաﬔրաշխٳթյան
սկզբٳնքով գործող կենսաթոշակային համակարգի
դեպքٳմ կենսաթոշակների վճարٳﬓ ամբողջա-
պես ֆինանսավորվٳմ է պետական բյٳջեի ընթա-
ցիկ եկամٳտներից։
Այն իրենից ներկայացնٳմ է բաշխողական կենսա-
թոշակային համակարգ, որի դեպքٳմ իրականաց-
վٳմ է եկամٳտների վերաբաշխٳմ աշխատող
բնակչٳթյٳնից դեպի կենսաթոշակառٳները, և ար-
դյٳնավետٳթյٳնը կարելի է ասել, որ ٳղղակիորեն
կախված է համակարգին վճարٳﬓեր կատարող-
ների ٳ կենսաթոշակառٳների հարաբերակցٳթյٳ-
նից, որն ընդٳնված է անվանել «համակարգի
բեռնվածٳթյան գործակից»: Սովորաբար նման հա-
մակարգը կենսٳնակ է, եթե այդ գործակիցը
առնվազն 3 է, այսինքն՝ 3 աշխատող «վճարٳմ» են 1
կենսաթոշակառٳի համար։
Ըստ հաշվարկների՝ այսօր համակարգի բեռնվածٳ-
թյան գործակիցը Հայաստանٳմ չի գերազանցٳմ
1,1-ը և նվազման ﬕտٳմ ٳնի, ﬕնչդեռ եվրոպական
երկրներٳմ այս ցٳցանիշի 3,5:1 մակարդակը ար-
դեն իսկ համարվٳմ է ճգնաժամային:
Հետևաբար, գործող ցٳցանիշները թե՛ Հայաստա-
նٳմ, և թե՛ զարգացած բազմաթիվ երկրներٳմ առա-
ջացրել են կենսաթոշակների ապահովման ֆինան-
սական խնդիրներ:
Աշխարհٳմ առաջին կենսաթոշակային համակար-
գը, որի նպատակն էր աջակցٳթյٳն ցٳցաբերել սե-
փական աշխատանքի ﬕջոցով եկամٳտ ստեղծելٳ
հնարավորٳթյٳնը տարիքի պատճառով կորցրած
անձանց, ներդրվել է Գերմանիայի կանցլեր Օտտո
ֆոն Բիսմարկի կողﬕց 1889 թվականին:
Այդ համակարգի էٳթյٳնը այն էր, որ աշխատողնե-
րի վճարած հարկերից վճարվٳմ էին կենսաթոշակ-
ներ 70 տարեկանը լրացած անձանց:
Հետագայٳմ աշխարհի գրեթե բոլոր երկրները ներ-
դրեցին այս համարակգը, որն ավելի հայտնի է որ-
պես բաշխողական (pay-as-you-go) կենսաթոշակա-
յին համակարգ. հավաքագրված հարկերը բաշխ-
վٳմ են որոշակի սահմանված տարիքի հասած ան-
ձանց՝ կենսաթոշակների տեսքով:
Ի դեպ, Բիսմարկի կողﬕց այս համակարգի ներ-
դրման առաջնահերթ նպատակը բնակչٳթյանը պե-
տական իշխանٳթյան շٳրջ համախմբելն էր:
Համակարգի ներդրմամբ՝ Բիսմարկը ցանկանٳմ էր
աշխատող խավին առավելագٳյնս կախվածٳթյան
ﬔջ դնել իշխանٳթյٳնից՝ այդպիսով զրկելով նրանց
ցանկացած տիպի հեղափոխական փորձերի
մասնակցելٳ դրդապատճառներից:
Ի սկզբանե նմանատիպ նկատառٳﬓերով ներ-
դրված առաջին պարտադիր կենսաթոշակային
ապահովٳթյան համակարգը հետագայٳմ որդե-
գրվեց աշխարհի գրեթե բոլոր պետٳթյٳնենրի կող-
ﬕց՝ ճիշտ այնպես, ինչպս ներկայٳմս ընթանٳմ է
տարատեսակ կٳտակային սխեմաների ներդրٳմը
աշխարհի երկրներٳմ:
5