ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ - Έρευνα και Εφαρμογές ΤΕΥΧΟΣ 2 | Page 51

Επιστημονικό Περιοδικό «ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ έρευνα & εφαρμογές» Τόμος 1, Τεύχος 1, 2017 ISSN: …..
Γνωστική διαπερατότητα και γνωστικά λάθη
Ο Pylyshyn (1981) εισήγαγε μια καθοριστική έννοια, αυτή της
γνωστικής διαπερατότητας. Ένας από τους κύριους λόγους για τους
οποίους
διαφωνούσε
με
την
εικονική
διάσταση
των
νοερών
αναπαραστάσεων αφορούσε την επίδραση που ασκούν πάνω τους τα
πιστεύω και η γνώση του ατόμου. Δηλαδή, οι εικόνες είναι «γνωστικά
διαπερατές», περιέχουν και δέχονται την επίδραση της άδηλης, σιωπηρής
γνώσης, της εμπειρίας καθώς και των γνωστικών προκαταλήψεων, που
οδηγούν τους ανθρώπους σε λάθη. Ένα μοντέλο που ερμηνεύει τον τρόπο
σκέψης και τα γνωστικά λάθη είναι αυτό των Frederick & Kahneman
(2002). Οι ερευνητές πρότειναν το μοντέλο διπλής επεξεργασίας με τα δύο
συστήματα σκέψης. Το πρώτο είναι διαισθητικό, αυτόματο και άμεσο και
αναλαμβάνει ενέργειες που είναι τυπικά γρήγορες, χωρίς κόπο και με
συνειρμική βάση. Επίσης, είναι άδηλες και συναισθηματικά φορτισμένες. Σε
αυτό το σύστημα, χρησιμοποιούνται περισσότερο οι ευριστικές, δηλαδή
κατευθυντήριες γραμμές που συχνά –αλλά όχι πάντα- λύνουν κάθε
δεδομένο πρόβλημα. Τόσο ο έλεγχος όσο και η τροποποίηση σε αυτό το
σύστημα είναι δύσκολες ενέργειες. Συνεχίζοντας, το δεύτερο σύστημα
χαρακτηρίζεται ως αναλυτικό, ελεγχόμενο και διέπεται από κανόνες. Οι
ενέργειες που περιλαμβάνει είναι σειριακές, καθώς πραγματοποιείται μία
κάθε φορά και απαιτούν προσπάθεια. Η παρακολούθηση τους είναι
συνειδητή, με εκούσιο έλεγχο από την πλευρά του ατόμου και η σκέψη σε
αυτό το σημείο είναι πιο ευέλικτη. Είναι προφανές πως τα περισσότερα
γνωστικά σφάλματα οφείλονται στην λειτουργία του πρώτου συστήματος.
Αξίζει να αναφερθεί πως τα δύο συστήματα μπορούν να λειτουργούν και
ταυτόχρονα.
Η
επιλογή
της
λειτουργίας
του
εκάστοτε
συστήματος
εξαρτάται από το πόσο σημαντικό είναι το έργο για το άτομο καθώς και από
το νοητικό δυναμικό του. Τέλος, ο Kahneman (2013), αποδίδει ένα μέρος
των γνωστικών λαθών στην γνωστική προκατάληψη (cognitive bias), η
οποία ορίζεται
ως η τάση των
ανθρώπων να σκέφτονται
με ένα
51