ΙΕΡΑ ΟΔΟΣ. Οι Αθηναίοι καλούσαν «Ιερά Οδό» τον δρόμο, ο οποίος συνέδεε την
Αθήνα με την Ελευσίνα, όπως σημειώνει ο Παυσανίας. Αυτή την οδό ακολουθούσαν
οι Μύστες την ημέρα των Μεγάλων Μυστηρίων. Η επίσημη ονομασία οδός η
Ελευσινάδε (οδός, που οδηγεί στην Ελευσίνα) καθιερώθηκε, κατά τα φαινόμενα, τον
4ο αιώνα π.Χ., όπως μπορεί κανείς να συμπεράνει από τους μαρμάρινους οροδείκτες
(εικόνα 225), οι οποίοι ανευρέθησαν κατά μήκος της Οδού και φέρουν την επιγραφή:
όρος της οδού της Ελευσινάδε «όρια της οδού, που οδηγεί στην Ελευσίνα» (IG I 2
881, II 2 2624).
Το μήκος της Οδού, υπολογισμένο από τον βωμό των Δώδεκα Θεών, ο οποίος
χρησιμοποιούνταν ως σημείο εκκίνησης για τον υπολογισμό της απόστασης, μέχρι
την είσοδο του Ιερού της Ελευσίνας έφτανε τα 20,5 χλμ. (εικόνα 228). Ανά τακτές
αποστάσεις μήκους ενός ρωμαϊκού μιλίου ήταν τοποθετημένες ερμαϊκές στήλες,
πάνω στις οποίες ήταν σημειωμένη η απόσταση από το σημείο εκκίνησης (εικόνες
226-227). Βρέθηκαν συνολικά τέσσερεις ερμαϊκές στήλες από την εποχή του
Αδριανού, τρεις με την υπόδειξη εξ Άστεως και τους αριθμούς Δ, Ζ, ΙΒ (IG II 2 5181,
5182, 5202). Η τέταρτη στήλη με την ελληνο-λατινική επιγραφή (IG II 2 5204) και η
στήλη με τον αριθμό ΙΒ (IG II 2 5202) αναφέρουν επίσης ονόματα άλλων
αυτοκρατόρων. Φαίνεται, ότι κατά την διάρκεια της εξουσίας τους, από τα τέλη του
3ου μέχρι τις αρχές του 5ου αιώνα μ. Χ., διενεργήθηκαν εργασίες συντήρησης της
Οδού.
Έξω από την έκταση του Κεραμεικού, όπου το Γερμανικό Αρχαιολογικό
Ινστιτούτο έφερε κατά την ανασκαφή του στην επιφάνεια ένα τμήμα της Ιεράς Οδού
πριν την Ιερή Πύλη, από όπου ξεκινούσαν, ο Δημήτριος Καμπούρογλου 1891/92
διερεύνησε ένα μεγάλο κομμάτι της Οδού από τον λόφο Προφήτης Ηλίας στο
Χαϊδάρι μέχρι το Ιερό της Αφροδίτης. Συστηματικές ανασκαφές κατά μήκος της
Οδού, από το Δαφνί μέχρι τη λίμνη Κουμουνδούρου, επιχείρησαν το χρονικό
διάστημα 1932-1939 οι Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης και Ιωάννης Τραυλός (εικόνες
237-241). Τέλος, η 3η Εφορία Αρχαιοτήτων (Αθήνα) διεξήγαγε έρευνες από το 1960
μέχρι σήμερα σε μία μεγάλη περιοχή, από τον Κεραμεικό μέχρι τον Προφήτη Ηλία.
Επίσης, σε μερικά οικόπεδα στην Ελευσίνα ήρθαν στο φως τμήματα της αρχαίας
Οδού και πολλοί τάφοι επ’ ευκαιρία της ανέγερσης σύγχρονων οικιών.
Ο Παυσανίας (Ι, 36, 3 – 38, 8) περιγράφει με όλες τις λεπτομέρειες τα
διάφορα μνημεία και ιερά κατά μήκος της Ιεράς Οδού, από τα οποία παρόλ’ αυτά