Publieke baden en medische instrumenten
1 uit de Romeinse tijd
1.
34
I
n de vroege geschiedenis van de geneeskunde van
een Romeins badhuis uit de tweede eeuw na Christus. De
Maastricht hebben legers en bedevaarten
omtrek van het badhuis is nu gemarkeerd in het plaveisel van
een belangrijke rol gespeeld. Al in de eerste eeuw na
het pleintje ‘Op de Thermen’ tussen de Stokstraat en het Onze
Christus trokken Romeinse legers over de heerbaan vanuit
Noord-Frankrijk naar Keulen om, behalve het land van de
Lieve Vrouweplein.
Thermen, met koude en warme baden, vormden vooral
Galliërs, ook het gebied van de Germanen toe te voegen aan het
in de Romeinse cultuur een ontmoetingsplaats, een openbare
rijk van Caesar. De heerbaan tussen het Romeinse Tongeren en
voorziening voor hygiëne en vaak een plaats voor medische
Keulen kruiste de Maas waar bij de monding van het zijriviertje
adviezen. Het belang van de reiniging door water en het
de Jeker doorwaadbare plaatsen werden gevonden. Daar werd
drinken van bronwater waren een traditioneel onderdeel van de
een brug gebouwd zodat de grote weg het hele jaar door kon
Griekse en zeker de Romeinse geneeskunde. Baden hadden ook
worden gebruikt. Voor de verdediging van de brug legde het
een religieuze context. Reiniging van het lichaam was geboden
Romeinse leger aan weerszijde kleine legerposten aan.
voordat men de goden aanriep. Veel thermen werden dan ook
Bij de brug vestigden zich op beide oevers
gebouwd in of bij tempels. De thermen die in Maastricht zijn
handelslieden, pottenbakkers en later ook Romeinse veteranen.
gevonden, hadden het klassieke patroon van een Romeins
Het gebied rond Maastricht werd gekenmerkt door weidse
badhuis. Het gebouw bestond uit een aantal badruimtes met
graanakkers die het voedsel leverden voor de aan de Rijngrens
achtereenvolgens een koudwater-, een lauwwater- en een
gelegerde legioenen. Vanaf de zesde eeuw heette de
warmwaterbad. De Maastrichtse thermen werden minstens
nederzetting bij de brug Trajectum ad Mosam. De gunstige
eenmaal verbouwd, wat wijst op een blijvend gebruik van het
ligging zorgde voor zekere welvaart, waarvan de stenen
complex. De thermencultuur van de Romeinen bracht in de
gebouwen getuigen die in de tweede eeuw in de plaats kwamen
kleine nederzetting, zonder riolering, met waterputten en open
van de houten bouwsels uit de begintijd. De fundamenten en
poelen aan de grotendeels ongeplaveide straatjes, een geheel
andere resten van deze gebouwen zijn gevonden in een klein
nieuw element in het dagelijkse leven, namelijk de hygiëne.
gebied in het Stokstraatkwartier, vooral rond de Onze Lieve
Het badgebruik moet voor de niet-Romeinse bewoners een
Vrouwebasiliek. Drie vondsten hangen samen met de vroegste
openbaring zijn geweest. Het is niet duidelijk in hoeverre de
periode van de geschiedenis van de geneeskunde in Maastricht:
niet-militaire bevolking van de thermen gebruik kon maken.
de thermen, een zalfsteentje en een setje medische
instrumenten.
In de eerste helft van de derde eeuw, kwam het
Romeinse rijk in deze streken onder grote druk te staan.
Germaanse stammen staken de Rijn over en joegen de
Overal waar de Romeinen een nederzetting vestigden, werden
Romeinen op de vlucht. De Romeinse cultuur die de vorige
ook publieke badhuizen, thermen, gebouwd. Bij opgravingen in
eeuwen in rust had kunnen gedijen, verdween en de badhuizen
1840 en later weer in 1963 werden midden in Maastricht, zes
werden door de lokale bevolking in gebruik genomen als
meter onder het straatniveau, de fundamenten blootgelegd van
woningen en stallen. De aangetaste Romeinse