ˇø £ ‘ Ó \ T > ∑T ~ q | üÁ ‹ ø £ m & ç { Ÿ ù | J˝À ø £ sêí≥ø £ ˝À s ¡> ∑T \ T ‘· Tqï sê » ø ° j · T dü + øå√uÛ≤ìøÏ uÛ≤ » bÕj˚T ø ± s ¡ DeTì $ eT ] Ù + ∫ +~. dü + ø ° s ¡ í Á | üuÛÑT ‘ ê « ìï | ü & É >= ≥ º& ÜìøÏ ; CÒ |” Á | üj · T ‹ ïk˛Ô +< äì Äs√ | æ ++ ∫ +~. nsTT ‘ ˚ n ~ m +‘· e ÷ Á ‘·+ ì »+ ø ±< äT . ìC≤ìøÏ ‘ Ó \ T > ∑T ~ q | üÁ ‹ ø £\ ˙ï bÕØ º\ yêØ >± $& çb˛j ·÷ sTT . yê { Ï˝À e # ˚à yês ¡ Ô \ T , yê ´ K ´\ T , $ X ‚¢ wüD \÷, m & ç { Ÿ ù | J yê ´ kÕ \ T nìï | üø £ åbÕ ‘· yÓ ’ K ] H˚ Á | ü ‹_+_ düTÔHêïsTT . n +< äTπø sê ‘·\ Á | üuÛ≤e + Á | ü »\ MT < ä | ü & É≥ + ˝Ò < äT .
` düTBÛsY , ø ± øÏHê & É bÕ ¢ dæ º ø˘ì ìj · T + Á ‹+# ˚ Áø £ wæ +>¥ j · T + Á ‘·+
H˚ & ÉT Á | ü | ü +#· < ˚XÊ \ T bÕ ¢ dæ º ø˘ yê & Éø £+ m˝≤ ‘·– Z +# ê˝À ‘ Ó * j · Tø £ ‘·\\ T | ü≥T º ≈ £ î + ≥THêïsTT . Á | üuÛÑT ‘ ê «\ T mìï s ¡ ø ±\ ìùw < Ûë \ T $~ Û + ∫q dü ¬ s ’ q | *‘ ü ò ê \ T sêe & + É ˝Ò < äT . πø + Á < ä ø ±\ Twü ´ ìj T · + Á ‘· D uÀs T ¡ ¶ 2017 ˝ ø … ÿ £ \ Á | üø ± s ¡+ uÛ≤s ¡‘·< ˚X¯ + ˝À s√E≈ î£ 25,940 ≥qTï \ bÕ ¢ dæ º ø˘ e ´ sêú \ T ñ ‘· Œ ‹ Ô
ñqïe ÷ ≥
nsTT ‘ ˚ # ê \ T ` $< ë ´ s ¡ Tú˝À ¢ yÓTÆHê ]{°\ dü + K ´ m +‘· ‘· ≈ £ îÿyÓ ’ Hê , yÓTÆHê ]{° $< ë ´ dü + düú >± Á | ü ‘ ˚ ´ ø £ sêC≤ ´+> ∑ s ¡ ø £ åD bı +< ä & ÜìøÏ Çã “+~ ñ +& É < äT .
@ $< ë ´ dü + düú nsTTHê düe ´+>± q & ç # ˚≥T º #·÷& É { ≤ìøÏ Á | üuÛÑT ‘·«+ ñ +~. #·{ ≤ º\ THêïsTT . $< ë ´ dü + düú \ ÁbÕs ¡+ uÛ≤ìøÏ nqTeT ‹, ‘· s ¡ yê ‘· Á | üuÛ ÑT ‘·« > ∑T ] +| Ô ⁄, ü > ∑es ïyÓT ¡ + ≥T msTT & é eT + ps T ¡ , n | ”* ò j˚TwüqT e +{ Ï $ wüj ·÷ ˝À ¢, $< ë ´ Á | üe ÷ D≤ \ | üs ¡´ y˚ø £ åD˝À Á | üuÛÑT ‘·«+ # ˚ ‹ ˝À n | ü ]$ T ‘· yÓTÆq n ~ Ûø ± sê \ T ñHêïsTT . Væ≤ +< äTe ⁄\ ≈ î £ dü + ã +~ + Û ∫q $< ë ´ dü + düú \ ô |’ yê { Ïì m & Üô |& Ü yê & ˚dü ÷ Ô , > ∑es ¡ ï yÓT + ≥T ¢ ø Ás £ ô ¡ |‘· Ôq + eTVü ‰ ø s £ ÿX¯ ¡ +>± # ˚düTÔ +{ ≤sTT . n < ˚ yÓTÆHê ]{° $< ë ´ dü + düú \ < ä > ∑Z ] øÏ e # ˚Ãdü ] øÏ Á | üuÛÑT ‘ ê «\ T ˇfi¯ó ¢ < ä > ∑Zs ¡ ô | ≥T º ≈ £ îì ãVüQ C≤Á > ∑ ‘· Ô #·÷| ü ⁄‘ êsTT . @ ø ± düÔ ø £ s ¡ ≈ £ î ‘· q + #·÷| æHê sêC≤ ´+> + ∑ ‘· eTøÏ∫Ãq ÁbÕ < $ ä ∏ Tø £ Vü≤≈ îÿ £ \ ≈ î £ yÓ ÷ dü + e∫à +< ä + ≥ ÷ yÓTÆHê ]{° $< ë ´ dü + düú \ T ø√s ¡ T º ˝ … ≈ £ îÿ ‘ êsTT . 30e n ~ Ûø £ s ¡ D + yÓTÆHê ]{°\ ≈ £ î Ç∫Ãq ÁbÕ < ∏ä $ Tø £ Vü≤≈ £ îÿqT > ∑Ts ¡ TÔô | ≥T º ≈ £ îì , Ä Vü≤≈ £ îÿ≈ £ î @ $< Ûä +>± q ÷ uÛÑ +> ∑ + ø £\> ∑≈ £ î +& Ü C≤Á > ∑ ‘· Ô >± ñ +& Ü \+ ≥ ÷ ø√s ¡ T º\ T Á | üuÛÑT ‘ ê «\ ≈ £ î ] yêE >± düT < äT ›\ T # ÓãT ‘· T +{ ≤sTT . yÓTÆHê ]{°\ MT < ä e \¢ e ÷* q Áù | eT m +‘·< ëø ± b˛sTT +< ä + fÒ ` kÕøå ±‘·÷ Ô düTÁ |”+ ø√πs º
Rev . Siddhajbhai Sabhai ( 1963 AIR 540 ) πødüT˝À Ç ~> √ á >=| üŒ rs ¡ TŒ Ç∫à +~.
‘ Right established by Article 30 ( 1 ) is
| üø £ åbÕ ‘· yÓ ’ K ] ‘·> ∑ < äT !
ˇø £ ‘ Ó \ T > ∑T ~ q | üÁ ‹ ø £ m & ç { Ÿ ù | J˝À ø £ sêí≥ø £ ˝À s ¡> ∑T \ T ‘· Tqï sê » ø ° j · T dü + øå√uÛ≤ìøÏ uÛ≤ » bÕj˚T ø ± s ¡ DeTì $ eT ] Ù + ∫ +~. dü + ø ° s ¡ í Á | üuÛÑT ‘ ê « ìï | ü & É >= ≥ º& ÜìøÏ ; CÒ |” Á | üj · T ‹ ïk˛Ô +< äì Äs√ | æ ++ ∫ +~. nsTT ‘ ˚ n ~ m +‘· e ÷ Á ‘·+ ì »+ ø ±< äT . ìC≤ìøÏ ‘ Ó \ T > ∑T ~ q | üÁ ‹ ø £\ ˙ï bÕØ º\ yêØ >± $& çb˛j ·÷ sTT . yê { Ï˝À e # ˚à yês ¡ Ô \ T , yê ´ K ´\ T , $ X ‚¢ wüD \÷, m & ç { Ÿ ù | J yê ´ kÕ \ T nìï | üø £ åbÕ ‘· yÓ ’ K ] H˚ Á | ü ‹_+_ düTÔHêïsTT . n +< äTπø sê ‘·\ Á | üuÛ≤e + Á | ü »\ MT < ä | ü & É≥ + ˝Ò < äT .
` düTBÛsY , ø ± øÏHê & É bÕ ¢ dæ º ø˘ì ìj · T + Á ‹+# ˚ Áø £ wæ +>¥ j · T + Á ‘·+
H˚ & ÉT Á | ü | ü +#· < ˚XÊ \ T bÕ ¢ dæ º ø˘ yê & Éø £+ m˝≤ ‘·– Z +# ê˝À ‘ Ó * j · Tø £ ‘·\\ T | ü≥T º ≈ £ î + ≥THêïsTT . Á | üuÛÑT ‘ ê «\ T mìï s ¡ ø ±\ ìùw < Ûë \ T $~ Û + ∫q dü ¬ s ’ q | *‘ ü ò ê \ T sêe & + É ˝Ò < äT . πø + Á < ä ø ±\ Twü ´ ìj T · + Á ‘· D uÀs T ¡ ¶ 2017 ˝ ø … ÿ £ \ Á | üø ± s ¡+ uÛ≤s ¡‘·< ˚X¯ + ˝À s√E≈ î£ 25,940 ≥qTï \ bÕ ¢ dæ º ø˘ e ´ sêú \ T ñ ‘· Œ ‹ Ô
ne ⁄‘· THêïsTT . Á | üdüTÔ ‘·+ düeTTÁ < ä + ˝À ‘ ˚ * j ·÷& ˚ # Ó ‘· Ô˝À 90XÊ ‘·+ bÕ ¢ dæ º ø˘ ñ + ≥T +< äì XÊgy˚ ‘· Ô \ T
18 8 nø√ º ãsY , 2018 an absolute fundamental right ... it is not subject to reasonable Restrictions . The right is not to be whittled down by so called regulative measures conceived in the interest not of the minority eductional institution , but of the public or the nation
as a whole '.
30 ( 1 ) n ~ Ûø £ s ¡ D + ˝À Ç∫à +~ ‹ s ¡ T > ∑T˝Òì ÁbÕ < $ ä ∏ Tø £ Vü≤≈ îÿ≥ £ . n ~ düùV≤ ‘· Tø yÓTÆq £ | ]$ ü T ‘· T \ ≈ î£ ˝Àã & ˚ ~ ø ±< ä {! yÓTÆHê ]{° $< ë ´ dü + düú Á | üjÓ ÷
» Hê \ T ø ± ≈ £ î +& Ü Á | üC≤ Á | üjÓ ÷» Hê \ ø√düyÓ ÷, yÓTT ‘· Ô + C≤ ‹ Á | üjÓ ÷» Hê \ ø√düyÓ ÷ k˛ø ± ˝Ÿ ¶ ¬ s > ∑T ´ ˝ÒwüqT ¢ ô |{ Ï º Ä Vü≤≈ £ îÿqT ~> ∑C≤s ¡ Ã≈ £ L & É < ä≥ !
ÇB 1962 Ä > ∑düT º 30q n˙ï ‘ Ó * dæq düs√ « qï ‘· Hê ´ j · TkÕúq + e ÷ q ´ Hê ´ j · TeT ÷ s ¡ TÔ \ T Äs ¡ T > ∑Ts ¡ T ø £* dæ yÓ \ Te ]+ ∫q n ‘· T ´< äT “¤‘· < Ûäs ¡ àìs ¡ íj · T +! Á | üC≤ Á | üjÓ ÷» Hê \ ø £+ fÒ , C≤ ‹ Á | üjÓ ÷» Hê \ ø £+ fÒ yÓTÆHê ]{° $< ë ´ dü + düú Á | üjÓ ÷» Hê˝Ò $ Tqï nì düTÁ |”+ ø√s T ¡ º düs ¡« E ˝Ò „ ‘* ˚ à # ÓbÕŒs ¡+ fÒ qyê « ˝≤ @& Éyê˝≤ ? yÓTÆHê ]{° $< ë ´
dü + dü \ ú ≈ î £ 30e n ~ Ûø s £ D ¡ + ˝À sêC≤ ´+> + ∑ Ç∫à +~ ì ] ïã +< ÛäyÓTÆq , düùV≤ ‘· Tø £ | ü ]$ T ‘· T \ ≈ £ î dü +< ˚ ˝Òì ÁbÕ < ∏ä $ Tø £ Vü≤≈ £ îÿ nì n ‘· T ´ qï ‘· Hê ´ j · T |” sƒ ¡ y˚T Á | üø £{ Ï +# êø £ yÓTÆHê ]{° > ∑ +& És ¡> ∑ +& É \ ≈ £ î | ü≥ º| ü >± Z \ T +{ ≤j ·÷? ã & ÉT > ∑T , ã \ V ” ≤qesêZ \ ≈ £ î ]» πs « wüq ¢ qT
# | Ó ⁄ ü ÔHêïs T ¡ . Bìe \¢ @{ ≤ Á | | ü +#· ü yê ´| +>± Ô ü ø ˙dü £ + | ü ~ ø√≥ ¢ Je ⁄\ T eTè ‘· T ´ yê ‘· | ü & ÉT ‘· THêïsTT .
# Hê ’ Ó , Ç +& √Hẘæj ·÷, ÄÁùd º* j ·÷ < ˚XÊ \ T bÕ dæ ¢ ø˘ º uÛÑ ÷$ T˝À ˝Ò < ë düeTTÁ < ä + ˝À ø £\ e≈ £ î +& Ü ‹]– $ ìjÓ ÷–+# ˚˝≤ bÕ ¢ dæ º ø˘ Áø £ wæ +>¥ j · T + Á ‘ ê \ qT neT ] à , bÕ ¢ dæ º ø˘ ìj · T + Á ‘· D yÓTT < ä \ T ô |{ ≤ º sTT . á bÕ ¢ dæ º ø˘ Áø £ wæ +>¥ j · T + Á ‘ ê \ T Á | üdüTÔ ‘·+ ø = ìï < ˚XÊ \ ˝À ãdtùd º wüHé , ¬ s ’ ˝Ò « ùd º wüHé \ ˝À $ ìjÓ ÷– düTÔ Hêïs ¡ T . á j · T + Á ‘·+ ‘·« s ¡ ˝À uÛ≤s ¡‘ Y≈ £ î sêyê \ ì , bÕ dæ ¢ ø˘ º Áø wæ £ +>¥ j T · + Á ‘ ê \ qT Á | üX¯ + dædü ÷ Ô eTV ≤ ” + Á < ë # ÛÓ ’ s ¡ àHé Äq +< é eTVü≤ + Á < ë {°«{ Ÿ # ˚XÊs ¡ T . ` sêeTT , ôV ’ ≤ < äsêu≤ < é ã ÷ ≥ø £| ü ⁄ Vü ‰ MT * y =«< äT ›!
‘ Ó \+>± D˝À eTT +< ädüTÔ mìïø £\ T düMT | ædüTÔqï sêC≤ ´+> ∑ + düeT≈ £ L ] à +~. yÓTÆHê ]{° $< ë ´ dü + düú \ ≈ £ î Ä ø £ ≥T º u≤≥T e ] Ô +#·< äT . $< ë ´ Vü≤≈ £ îÿ #· ≥ º+ øÏ +< ä $< ë ´ dü + düú˝À ¢ Á | üy˚XÊìøÏ ã \ V ” ≤q esêZ \ ≈ £ î düeT≈ £ L & çq Vü≤≈ £ îÿ yÓTÆHê ]{° $< ë ´ dü + düú \ ˝À # Ó \¢< äT . n & çàwüq ¢ $ wüj · T + ˝À $ T > ∑ ‘ ê dü + düú \ ˝À e˝ … Á | üuÛÑT ‘·«+ düyê \ ø £ å s ¡÷\ T ‡, ¬ s > ∑T ´ ˝ÒwüqT ¢ ô | ≥ º{ ≤ìøÏ yÓTÆHê ]{° $< ë ´ dü + düú˝˝À M \ T ˝Ò < äT . yê { Ï y˚TH˚õyÓT + ≥T ¢ ÇcÕ qTkÕs º ¡+ d ≥T ” ¢ Ç #· TÃø√e #· Tà , neTTàø√q ÷ e #· Tà . uÀ < ÛäHê uÛ≤wü , dæ \ ãdüT , ø £] ≈ î £ ´\+ > ∑Á { ≤ \ ≈ î £ dü + ã +~ + Û ∫ Væ≤ +< ÷ ä dü + düú \ ô |’ # ˚dæq≥T º yÓTÆHê ]{° dü + düú \ ô |’ Á | üuÛÑT ‘·«+ ÇcÕ º qTkÕs ¡+ kÕ « Ø # ˚j · T≥ + ≈ £ î < äs ¡< äT . {°#· s ¡ T ¢, ôV≤ & Üàdü º s ¡ T ¢, Á | æì ‡ bÕfi¯ ¢ ìj ·÷ eTø ±\ $ wüj · T + ˝À $ T > ‘ ∑ ê $< ë ´ dü + dü \ ú e˝ … yÓTÆHê ]{° $< ë ´ dü + dü \ ú ô |’ Á | üuÛ ÑT ‘·« ô |‘· Ôq + q & Ée < äT . $< ë ´ dü + dü \ ú ÁbÕs ¡+ uÛ +, Ñ ìs ¡« Vü≤D , j ·÷» e ÷ q ´ $< ÛëHê \ ô |’ Væ≤ +< äTe ⁄\ dü + düú \ MT < ˚yÓ ÷ n & É ¶ yÓTÆq Ä + ø £ å \ T . n & É > ∑ & ÉT > ∑THê y˚ ~ Û +| ü ⁄\ T . n < ˚ yÓTÆHê ]{° dü + düú˝ < ˚yÓ ÷ Ä & ç +~ Ä≥ , bÕ & ç +~ bÕ≥ . yÓTÆHê ]{°\ T sêC≤ ´+> ∑ es ¡ Á | ükÕ < äT \ T . yÓTC≤ ]{° Á | » ü ˝ÒyÓ ÷ @ Vü≤≈ îÿ≈ £ L £ H√ #· Tø√ø £ ~ ≈ îÿ˝Òì £ XÊ | üÁ > ∑düTÔ \ T . yÓTÆHê ]{°\ | ü≥ ¢ $ eø £ åqT ìs√ ~ Û +
# +< ˚ äT≈ î £ # ˚dæq ø ≥ £ º& ç | *‘·+ ü ò yÓTC≤ ]{° | ü≥ ¢ < ës TD ¡ $ eø £ å ! á yÓ ’| üØ ‘·´+ Á | ü | ü +#·+ ˝À Ç +¬ øø £ ÿ & Ó ’ Hê ñ +< ë ?
�
y˚fi¯ sê » ø j ° T · Hêj T≈ · î £ \ T b˛ {° | & ü ç eT ] ã ÷ ≥ø £| ⁄ ü Á | üe ÷ D≤ \ T # ˚düTÔHêïs ¡ T . kÕ < Ûä ´+ ø ± ì Vü ‰ MT \ qT ‘· eT yÓTìô | òk˛ º ˝À ¢ ô |{ Ï º Á | ü »* ï eTuÛÑ ´ ô |{ ≤ º\ ì #·÷ düTÔHêïs ¡ T . á $ wüj · T + ˝À Á | ü »\ T C≤Á > ∑ ‘· Ô eVæ≤ +# ê *. m { º| Ï ] ü dæ ‘· ú T˝À q ¢ ÷ <=+> ∑ Á | üe ÷ D≤ * ï Á | ü »\ T qyÓTTà < äT ›.
` s ¡#· q , ø £ Ø + q > ∑sY
» qC≤ > ∑è ‹ øÏ sêùd bÕsƒ ¡ ≈ £ î \ ≈ £ î eTq $
ª» qC≤ > ∑è ‹ μ o ] ¸ø £ ø√dü + bÕsƒ ¡ ≈ £ î \ T #· ø ÿì £ < ädü ÷ ]‘ Ô √ ø ± s T ¡ ô ¶ |’ sêdæ b˛dt º # ˚j T · +& . ç ˝Ò < ë ‘ Ó \ T > ∑T˝À & ç { Ï | æ # ˚dæ
jagritiweekly @ gmail . com ≈ £ î yÓTsTT˝Ÿ # ˚j · T +& ç . ø ± s ¡ T ¶ ô |’ ˝Ò < ë yÓTsTT˝Ÿ düu …® ≈ £ î º ˝À
ª» qC≤ > ∑è ‹ μ nì sêj ·÷*. ` dü + bÕ < ä≈ £ î & ÉT