C≤rj · T +
eTVæ≤fi¯ \ T $ yêVü≤ ø ± s ¡´ Áø £ e ÷\ T , Çfi¯ ¢ ˝À ¢ »] π > Ç ‘· s ¡ X¯óuÛÑø ± sê ´\ ˝À ≈ £ L & Ü bÕ˝ § Zqs ¡ T . < ˚yê \ j ·÷\ ≈ £ î ≈ £ L & Ü yÓfi¯ ¢ s ¡ T . Ç <= ø £ $ XÊ « dü +. πøs ¡ fi¯ ôV ’ ≤ø√s ¡ T º rs ¡ TŒ˝À yêdüÔ $ ø £‘· á n + XÊìï πøs fi¯ ¡ ôV ≤ø√s ’ T ¡ º | ] ü o *+ ∫q rs T¡ Ä < äs ¡ Ù˙j · T +>± ñ +~. kÕ + düÿè ‹ ø £, # ê ] Á ‘· ø £
n + XÊ \ qT | ü ] o *+ ∫q MT < ä≥ ôV ’ ≤ø√s ¡ T º ˇø £ n _ ÛÁbÕj ·÷ ìøÏ e∫à +~. 1991˝ÀH˚ nj · T ´| üŒ < ˚yê \ j · T + ˝ÀìøÏ 10 ... 50 @ fi¯ ¢ eT < Ûä ´ ej · TdüT eTVæ≤fi¯ \ qT nqTeT ‹+#· ø £ b˛e & É + sêC≤ ´+> ∑ e ´‹ πsø £+ ø ±< äH˚ ‘ ˚ * à # Ó | æŒ +~. nø £ ÿ & É Vü≤≈ £ îÿ \ düeTdü ´ qT ø ± ≈ £ î +& Ü , eTH√uÛ≤yê \ qT ø√s ¡ T º Á | ü < Ûëq +>± | ü ] o *+ ∫ +~. nj · T ´| üŒ < äs ¡ ÙHêìøÏ yÓfi ‚¢ yês ¡ T eT +& É \ Bø £ å ( 41 s√E \ T ) # ˚dæ , n +‹ eT +>± kÕ «$ Tyê ] ì < ] ä Ù +#· T≈ î £ +{ ≤s T ¡ . Ç ~ ìj · TeT +. Bø £ å < Û˚ ´ j · T +, Ä # ês ¡+. ø ± ˙ j · TÚeq < äX¯˝À ñqï eTVæ≤fi¯ \ ≈ £ î ãVæ≤wüß º düVü≤ »+ ø ± ã { Ï º yê ] øÏ | ü ]| üPs ¡ í +>± eT +& É \ Bø £ å # ˚ùd neø ± X¯ + < ë < ë | ⁄ ü ˝Ò < äT . ø ± ã { º Ï yê ] es ≈ ¡ î £ ìùw < + ä Û sêC≤ ´+> ∑ $ s ¡ T < ä∆ + ø ±< äqï < ˚ πøs ¡ fi¯ ôV ’ ≤ø√s ¡ T º n _ ÛÁbÕj · T +.
‘· s ¡ Tyê ‘· πøs ¡ fi¯ Væ≤ +< ä ÷ πøåÁ ‘ ê \ T , ãVæ≤s ¡+> ∑ Á | ü < ˚XÊ \ Äsê < Ûäq düú˝≤˝À bÕ { Ï +#· e \ dæq ìj · Te ÷\ qT ( 1965 ) qT nqTdü ]+ ∫ n +< äT˝Àì eT ÷& √ ìã +< ÛäqqT e ÷ s ¡ ÃeTì πøs ¡ fi¯ ôV ’ ≤ø√s ¡ T º Ä < ˚XÊ \ T Ç∫à +~. eT ‘ êsê < Ûäq˝À sêC≤ ´+> ∑ + ÇdüTÔqï düe ÷ q Vü≤≈ îÿ≈ £ î £ Ç ~ $ s T ¡ < ∆eTì ä Äs√ | ædü ÷ Ô düTÁ |”+ ø√s ¡ T º ˝À yê < √ | üyê < ë \ T q & ÉTdüTÔHêïsTT . Hêj · TsY ‡ k˛ôd ’{° j · TÚeq + ˝À ñqï eTVæ≤fi¯ \ qT nqTeT ‹+#· sê < äì ø√s ¡ T ‘·÷ ñ +& É >±, Ç +& çj · THé j · T +>¥ ˝≤j · TsY ‡ nk˛dæj˚TwüHé πøs ¡ fi¯ ôV ’ ≤ø√s ¡ T º ìs ¡ íj ·÷ ìï düTÁ |”+ ø√s ¡ T º ˝À düyê \ T # ˚dæ +~. M ] øÏ ª Vü ‰´|” ≥T ;¢& éμ ñ < ä ´ e ÷ ìøÏ # Ó +~ q $< ë ´ s ¡ Tú \ T eT < ›‘· ä T >± ñHêïs T ¡ . < ]$ ä T˝≤ e∫Ãq < ˚ düTÁ |”+ ø√s T ¡ º n _ ÛÁbÕj · T +. Çø £ ÿ & ˚ ˇø £ Á | üX¯ï edüTÔ +~. Ä \ j · T dü + Á | ü < ëj ·÷\ T , Ä # êsê \ $ wüj · T + ˝À ìs ¡ íj · TeT +‘ ê Á | ü < Ûëq | üPC≤ ]~. Äj · TqH˚ nø £ ÿ & É ‘·+ Á ‹ nì | æ \ TkÕÔs ¡ T . á $ wüj · T + n ‘· T ´ qï ‘· Hê ´ j · TkÕúq + m +< äT≈ £ î | ü ]> ∑DÏ +#·& É + ˝Ò < äT ? Ç ~ Äj Tq · Vü≤≈ îÿqT £ Vü≤ ]+#·& + É ≈ L £ & Ü ne ⁄‘· T +< äH˚ ~ nj · T ´| üŒ uÛÑ≈ £ îÔ \ Äy˚ < äq .
#·] à \ ô |’ Äs√ | üD \ > ∑T ]+ ∫ e ÷{ ≤ ¢& Ésê < äT nj · T ´| üŒ Ä \ j · T + ˝À eTVæ≤fi¯ \ Á | üy˚X¯ + > ∑T ]+ ∫ düTÁ |”+ ø√s T ¡ º n _ ÛÁbÕj T · + yÓ \ Te & çq dü ]>± Z yêsêìπø πøs ¡ fi¯ #·] à \ ô |’ $ yê < ë \ T ≈ £ L & Ü < ˚X¯ + < äèwæ øÏ º e # êÃsTT . n +< äT˝À Á | < ü Ûëq +>± ø ì £ | ædüTÔqï $ eTVæ≤fi¯ \ MT < ä #·] à ô |< ä ›\ T ˝ …’+– ø £ < √ | æ & ûøÏ bÕ \ Œ & çqy˚ . yê { Ï MT < ä C≤rj · T eTVæ≤fi≤ dü +| òüT + < äsê ´| ü ⁄ Ô # ˚sTT + ∫ , ø = ìï dæbòÕs ¡ düT \ T # ˚ùdÔ n ~ eT ‘· ùd «#· à ¤ ≈ £ î uÛÑ +> ∑ø £ s ¡ eTì πøs ¡ fi¯ πø < ∏ä * ø˘ _ wü | t \
16 6 Ä > ∑düT º, 2018 eT˝≤ + ø £ sY dæ ] j · THé ÄsYú & Üø˘ ‡ #·] Ã˝À ˇø £ $ yêVæ≤ ‘· ô |’ q \ T > ∑Ts ¡ T eT ‘· ô |< ä ›\ T ˝ …’+– ø £ n ‘ ê ´# ês ¡+ # ˚XÊs ¡ T . ‘· s ¡ Tyê ‘· ÄyÓTô |’ ˇ ‹ Ô & ç ‘ Ó∫à ø £ HÓŒ ¤ wüHé # ˚sTT +# ês ¡ T . Bì MT < ˚ ÄyÓT uÛÑs ¡ Ô | òæsê ´< äT # ˚XÊs ¡ T . eTVæ≤fi≤ ø £$ TwüHé ≈ £ L & Ü < äsê ´| ü ⁄ Ô # ˚sTT + ∫ ìy˚ ~ ø £ qT , ø = ìï dæbòÕs ¡ düT \ qT πø + Á < ëìøÏ | ü +| æ +~.
eT +& É * n < Ûä ´ ≈ £ åî & ÉT ÄsYà _ wü | t düTkÕ | üø ° j · T + eT +& ç | ü & ÉT ‘· THêïs ¡ T . Á | ü < ÛëìøÏ | òæsê ´< äT # ˚XÊs ¡ T . p˝ …’ 26q C≤rj · T eTVæ≤fi≤ ø £$ TwüHé ‘· q dæbòÕs ¡ düT \ qT | ü +| æ + ∫ +~. á #· s ¡´ ~ Á >±“¤+‹ ø £ s ¡ eT + ≥ ÷ düTbÕ | üø ° j · T + ‹ s ¡ Teq +‘·| ü ⁄ s ¡+ ˝À eTs THê ¡ & ˚ $ ˝Òø s £ T ¡ \ düe ÷ y˚X¯ + ô |{ º Ï ÄÁø√ •+# ês T ¡ . Ç ~ Á ¬ ø ’ düÔe düe ÷ C≤ìπø ø ±< äT , eT ‘· ùd «#· à ¤ qT > ös ¡$+# ˚yês ¡+< ä ] ø ° ≈ £ L & Ü ~ Á >±“¤+‹ ì ø £*–+ ∫ +< äì nHêïs T ¡ . Ç +‘·{ Ï $ wüj ·÷ ìï #·] à ‘ √ ø £ ˙dü + dü + Á | ü ‹+#· ≈ £ î +& ÜH˚ eTVæ≤fi≤ ø £$ TwüHé ª@ ø £| üø £ å + μ >± dæbòÕs ¡ düT # ˚j · T & É + @$ T≥ì Á | ü • ï +# ês ¡ T . Ç ~ #·] à $ X¯ « dü˙j · T ‘· ˙ , Á | ü ‹ wü º ˙ < Óã “ rùd +< äTπø # | ˚ { ü ≤ s º ì ¡ ≈ L £ & Ü rÁe kÕúsTT˝ÀH˚ Äs√ | üD # ˚XÊs ¡ T . á $ yê < ëìï ‘·– q Á ¬ ø ’ düÔe
y˚ ~ ø £ MT < ä ˝ÒeBdæ #· s Ã≈ ¡ î £ ô | ≥ e º \ dæ +< äì yÓTÆHê ]{° ø £$ TwüHé düuÛÑ ´ ø ± s ¡´< ä ] Ù C≤ ]® ≈ £ î ] j · THéqT ≈ £ L & Ü Äj · Tq ø√sês ¡ T . ≈ £ î ] j · THé yÓqTyÓ + ≥H˚ Á | ü < Ûëìø °, ôVA + eT + Á ‹ ø ° Ï á dæbòÕs ¡ düT \ > ∑T ]+ ∫ | òæsê ´< äT # ˚XÊs ¡ T . MTs ¡÷ H√s ¡ T $ bÕŒ \+ ≥ ÷ m˙ ¶ j˚T eT + Á ‹ es Z¡ düuÛ ÑT ´& ÉT n˝ÀŒ H√ ¤ ‡ ø qïHêÔqyéTqT £ ≈ L £ & Ü düTkÕ ø√sês ¡ T . πøs ¡ fi¯πø # Ó +~ q n˝ÀŒ ¤ H√ ‡ ≈ £ L & Ü á dæbòÕs düT ¡ \ qT e ´‹ πsøÏ +# ês T ¡ . C≤rj T · eTVæ≤fi≤ ø £$ TwüHé #·] à e ´ eVü ‰ sê \ ˝À CÀø £´+ # ˚düTø√e & É + ‘·> ∑ < äì C≤rj · T yÓTÆHê ]{° ø £$ TwüHé ≈ £ L & Ü p˝ …’ 28q ôV≤ #· à ]+ ∫ +~. #·] à \ ˝À n | üsê < Ûë \ T ( ø HÓŒ £ wüHé ¤ ‡) ˇ | ⁄ ü Œ≈ îH˚ £ ø ± s ¡´ Áø e £ ÷ ìï s ¡< äT › # ˚j ·÷\ ì eTVæ≤fi≤ ø £$ TwüHé # Ó | üŒ & É + dü ] ø ±< äì yÓTÆHê ]{° ø £$ TwüHé # Ó | æŒ +~. Ç˝≤ ø £ HÓŒ ¤ wüHé # Ó | æŒ +#·& ÉeT + fÒ ÄyÓTqT u …~]+#·& Éy˚Tqì eTVæ≤fi≤ ø £$ TwüHé n _ ÛÁbÕj T · | & ü ÉT ‘ √ +~. q \ T > ∑Ts T ¡ eT ‘· ô |< ›\ ä #‹ ˚ ˝À n ‘ ê ´# êsêìøÏ > ∑T s ¬ q ’ eTVæ≤fi¯ $ wüj T · + ˝À »]–+~ Ç < ˚qì eTVæ≤fi≤ ø £$ TwüHé ñ < ˚ › X¯ +. ø ± ˙ Á ¬ ø ’ düÔe ⁄\ Ä # ês ¡ e ´ eVü ‰ sê \ qT ìùw ~ Û +# ê \ ì ø√πs n ~ Ûø ± s ¡+ πsU≤ X¯s à ¡ ( eTVæ≤fi≤ ø £$ TwüHé # sY ’ Ó | üs ¡‡ Hé ) ≈ î£ ˝Ò < äì yÓTÆHê ]{ Ï ø £$ TwüHé # Ó ’ s ¡ àHé Vü≤düHé ] õ «
Á | üø £{ Ï +# ês ¡ T .
Ç +‘· ø ° eTVæ≤fi≤ ø £$ TwüHé Ç˝≤ +{ Ï dæbòÕs düT ¡ \ T # ˚j · T & ÜìøÏ ñqï H˚ | ü < ∏ä ´+ @$ T { Ï ? πøs ¡ fi¯ #·] Ã˝À » s ¡ T > ∑T ‘· Tqï ˝ …’+– ø £ n ‘ ê ´# êsê \ MT < ä eTVæ≤fi≤ dü +| òüT + # Ó ’ sY | üs ¡‡ Hé πsU≤ X¯s ¡ à ˇø £ πø + Á < ä < äsê ´| ü ⁄ Ô dü +| òü ÷ ìï ìj · T $ T +# ês ¡ T . ˇø £{ Ï ¬ s +& ÉT ø ±< äT , Ç˝≤ +{ Ï n | ÷ ü ò sTT ‘ ê ´\ T n +‘· ≈ î £ $ T + ∫ »]– q≥T º | òæsê ´< äT \ T ñHêïsTT . n +< äT˝À ˇø £ | òæsê ´< äT ˇø £ u≤ ~ ‘· Û Tsê * uÛ Ñs Ô ¡ # ˚dæq < ˚ ≈ L £ & Ü . eT˝≤ + ø sY £ dæ ] j THé · ÄsYú & Üø˘ ‡ #·] Ã˝À ˇø £ $ yêVæ≤ ‘· ô |’ q \ T > ∑Ts ¡ T eT ‘· ô |< ä ›\ T ˝ …’+– ø £ n ‘ ê ´# ês ¡+ # ˚XÊs ¡ T . ‘· s ¡ Tyê ‘· ÄyÓTô |’ ˇ ‹ Ô & ç ‘ Ó∫à ø £ HÓŒ ¤ wüHé # ˚sTT +# ês ¡ T . Bì MT < ˚ ÄyÓT uÛÑs ¡ Ô | òæsê ´< äT # ˚XÊs ¡ T . ‘· q < äsê ´| ü ⁄ Ô ìy˚ ~ ø £ qT , ø = ìï dæbòÕs ¡ düT \ qT eTVæ≤fi≤ ø £$ TwüHé # ˚dæ , Á | ü < Ûëì , ¨ + eT + Á ‘· T \ ≈ £ î Ç | üŒ { Ïπø n +~+ ∫ +~. Bìπø Ms ¡+< äs ¡÷ ø £\ dæ ô |& ÉT ‘· Tqï ù | s ¡ T .... eT ‘· ùd «#· à ¤ ≈ £ î uÛÑ +> ∑ø £ s ¡+.
X¯ã ] eT˝ …’ Á | ü ‘ ˚ ´ ø £‘· y˚s ¡ T nj · T ´| üŒ < Ûäs ¡ àùdq n < Ûä ´ ≈ £ åî & ÉT sêVüQ˝Ÿ áX¯ « sY # ˚düTÔqï yê < äq \ T ø = ìï ñHêïsTT . yê { Ïì eTqyÓTÆHê $+< ë +. < ˚X¯ + ˝À # ê˝≤ # √≥ ¢ nj T · ´| üŒ Ä \ j ·÷\ T ñHêïsTT . yê { Ï˝À eTVæ≤fi¯ \ T Á | üy˚ •+#·& ÜìøÏ m˝≤ +{ Ï Ä + ø £ å \ T ˝Òe ⁄. ø ± ˙ X¯ã ] eT˝ …’ nj · T ´| üŒ Äsê < Ûäq yÓTT ‘· Ô + ÁãVü≤à #· s ¡´+ nH˚ n + X¯ + #· T≥ ÷º, eTìwæ˝Àì #’‘· Ó Hê ´ ìï y˚T˝ § ÿ˝≤Œqï ÄX¯j T · + #· T≥ ÷º kÕ > ∑T ‘· T +< ä +{ ≤sêj · Tq . X¯ã ] eT˝ …’ Ä \ j · T + # Ó ’‘· q ´ πø + Á < äeTì kÕ « eTT \ qeTàø £+. eTìwæ ˇø £ ÄX¯j ·÷ ìï kÕ ~ +#·& Û ÜìøÏ Bø ‘ å £ √ ñ +& & É + É m˝≤ > √ H˚s ¡ TŒ ‘· T +~ á ùde . BìøÏ nj T · ´| üŒ J $‘·+‘ √ eTT & | ç & ü ç ñqï | ⁄ ü sêD >±< ä∏ ñ +~. e ÷* ø ±| ⁄ ü s ¡‘· ÔeTà nH˚ Ád Ô”
Äj TqqT · yÓ ÷ Væ≤ + ∫ +~. ø ± ˙ ‘· q≈ î £ ˇø £ ÄX¯j T · + ñ +< ä˙ , n ~ kÕ ~ +#·>± Û H˚ ô |[¢ # ˚dæ≈ î £ +{ ≤ q˙ , ÄX¯j T · + dæ ~ +# ∆ ˚ es ≈ ¡ î £ HÓ wæ ’ ˜ø £ ÁãVü≤à #· s ¡´+ Ä #·]+#· e \ dæ ñ + ≥T +< ä˙ Äj · Tq ÄyÓTqT ˇ | æŒ +# ê & É≥ . Væ≤ +< ÷ ä < äs Û à ¡ + ˝À @< Hê ’ Ó Äsê < äqø Û °, $ XÊ « kÕìø ° < ˚e ⁄ ì Á | ü ‹ eT , Ä \ j · T +, > ∑s ¡“¤> ∑T & ç e +{ Ï $ ø °\ ø £+>± ñ +{ ≤sTT . Ç ~ $ T ‘· yê < ä , yêeT | üø , å £ Ád Ôyê ” < ëìøÏ dü + ã +~ + Û ∫q n + X¯ + ø ±< äT . Ç ~ eTH√uÛ≤yê \ øÏ dü + ã +~ + Û ∫ +~. á n + XÊ \ H˚ ø√s T ¡ º | ]> ü ∑Dq ˝ÀìøÏ rdüT≈ î £ + fÒ dü +‘ √wækÕÔeTì sêVüQ˝Ÿ áX¯ « sY düTÁ |”+ ø√s T ¡ ≈ º î £ $ qï $+# ês T ¡ . nj T · ´| üŒ Ä \ j T · + ˝ÀøÏ eTVæ≤fi¯ \ ≈ î £ ôd ’‘·+ Á | üy˚X¯ + ø £* Œ +# ê \ ì ø√s T ¡ ‘· Tqïyês T ¡ Væ≤ +< ÷ ä < äs Û à ¡ + | ü≥ ¢ ø ˙dü £ eTsê ´< ä ñ + fÒ < ˚e ⁄& ÉT düsê ´+‘· sê ´$ T nì Ä < äs Û à ¡ + # ÓãT ‘· Tqï yêdü Ôyêìï ≈ L £ & Ü > ∑eTq + ˝À ñ +#· Tø√yê *. ` C≤ > ∑è ‹ & Ódtÿ