TARİH
A
çılışından yalnızca iki yıl sonra II.
Abdülhamid tarafından feshedilen
parlamento 1908’de II. Meşrutiyet’in
ilanıyla tekrar etkinliklerine başlar.
I. Dünya Savaşı boyunca açık kalan
Meclis, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın
ardından padişah VI. Mehmed
(Vahdeddin) tarafından seçime
gidileceği gerekçesiyle 21 Aralık 1918’de
dağıtılır. İlk toplantısını 12 Ocak 1920’de
gerçekleştiren “Son Osmanlı Mebusan
Meclisi” olarak da anılan 6. Dönem
Meclis-i Mebusan Türkiye Büyük Millet
Meclisi’nin çekirdeğini oluşturacaktır.
Rumeli’de kurulan Müdafaa-i Hukuk
Cemiyetlerinin Meclis’te çoğunluğunu
sağlayarak Millî Mücadele’yi buradan
yönetmektir. Atatürk, başlangıçtan
itibaren Kurtuluş Savaşı’nın demokratik
ilkelerden taviz vermeden, halkın
görüşlerini göz ardı etmeden
yürütülmesinden yanadır. 21 - 22 Haziran
1919 tarihli Amasya Genelgesi’nin üçüncü
maddesinde “Milletin bağımsızlığını, yine
milletin azim ve kararı kurtaracaktır”
derken, başkanlığını üstlendiği Erzurum
Kongresi’nin (23 Temmuz - 7 Ağustos
1919) kararları arasına “Millî iradeyi hâkim
kılmak esastır” yazdıracaktır.
Kurtuluş Savaşı ve TBMM
Temel görevleri yasa yapmak, bütçe hazırlamak, hükümeti denetlemek olan
parlamentolar günümüz dünyasının en çok önem verilen siyasi kurumlarıdır. Bunda
en büyük pay parlamentoda görev yapacak kişilerin ülkenin vatandaşları tarafından
seçilmesindedir. Eski çağlarda, çeşitli coğrafyalarda hükümdarın devlet işlerini
danıştığı, genellikle toprak sahipleri, tüccarlar, yüksek bürokratlar gibi kesimlerden
gelen isimlerden oluşmuş kurullar yönetimle ilgili görüş sunabiliyordu. Ancak ülkelerin
yurttaşların seçtiği temsilciler tarafından yönetilmesi düşüncesi uzun ve sancılı bir sürecin
sonucudur. Türkiye içinse parlamento sahibi olmak önce modernleşme atılımları, sonra
bağımsızlık mücadelesi bakımından kritik öneme sahiptir.
Osmanlı Devleti’nde merkezi yönetimin zayıflaması ve dünyadaki gelişmelere paralel olarak
çok unsurlu, geniş topraklara sahip bir yapıyı idare etmekte zorlanması devlet yapısında bir
dizi reformu zorunlu kılar. 23 Aralık 1876 tarihinde yürürlüğe giren ilk anayasamız Kanun-ı
Esasi bu yolda atılmış önemli adımlardan biridir. Anayasayla birlikte beş yüzyılı aşan
süredir padişaha mutlak yetkiler veren anlayış terk edilir. Bunun yerine son kararın yine
padişahta olduğu ancak kararların iki kanatlı parlamentoda tartışılarak alındığı meşrutiyet
sistemi benimsenir. Meclis-i Mebusan adlı parlamentonun alt kanadı seçimle belirlenen
parlamenterlerden oluşur. Üyeleri padişah tarafından atanan, üst düzey devlet görevlileri
ve yerel kanaat önderlerinden oluşan Meclis-i Ayan ise ikili yapılı meclisin üst kanadıdır.
8
Mustafa Kemal Paşa 19 Mayıs 1919
tarihinde Samsun’a çıktığında aklında
asker-sivil vatansever tüm bürokratlar
ile halkı arkasına alacak Millî Mücadele’yi
başlatmak vardır. Bunun yöntemleri
üzerine uzun uzun düşünmüş, ülkenin
işgalden kurtulmasıyla demokratik
rejime kavuşmayı eşzamanlı planlamıştır.
Buradan hareketle daha o günlerde
İngiliz silahlarının gölgesindeki Meclis’in
millî iradeyi tecelli ettiremeyeceğine
inandığını, parlamentoyu Ankara’ya
taşımak gerektiğini yakın çevresine
söyler.
İstanbul’daki oturumlara katılmasa
da Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde
Erzurum Milletvekili olarak kayıtlı bulunan
Mustafa Kemal’in amacı, Mondros
Ateşkes Antlaşması’nın hemen ardından
vatanın bağımsızlığını savunmak üzere
Anadolu’nun hemen her şehrinde ve
Son Osmanlı Mebuslar Meclisi’nin ilk
gündem maddesi Kurtuluş Savaşı’nın
manifestosu kabul edilen Misak-ı Millî’nin
kabul edilmesidir. Mustafa Kemal’e
gönülden bağlı genç milletvekillerinin
çabasıyla kabul edilen metin İngilizlerin
tepkisini çeker. Bunun üzerine İstanbul 16
Mart 1920’de resmen işgal edilir, Meclis-i
Mebusan İngiliz askerleri tarafından
basılır ve milletvekillerinin bir kısmı
tutuklanır.
Çanakkale Savaşları’nda gösterdiği
üstün başarılarla ordu içinde ve halk
arasında Anafartalar Kahramanı olarak
tanınan Mustafa Kemal Paşa, vatanın
bağımsızlığını kurtarmak ve yönetimde
millet iradesini egemen kılmak için askerî
ve sivil bürokrasiyi, diplomatik kanalları,
iletişim imkanlarını seferber eder. Lider
kişiliği, askerî dehası, öngörüsü ve tarih
9