erken dönem fare embriyosunun karakteristik
mimarisini sergilediklerini gözlemledik. İki kök
kavramına kapıları kapatmaktadır. İleride,
-ki bu çok çok uzun yılları kapsayabilir-
anne kaynaklarını da karşılayabilecek
yapay sistemler geliştirilebilir ise, yapay
embriyoların da gelişim potansiyellerinde bir
artış olabileceğini düşünmek yanlış olmaz.
Ancak, şu an için, yapay bir embriyodan
sağlıklı bir cenin gelişebileceğini söylemek
çok zor. önemli bir kapıyı araladığı ve bunun şimdiye
“Kısırlığa çözüm olmak” yapay embriyodan
bebek oluşumu olarak algılanmamalıdır. Bizim
çalışmamızın ve dünyada bu alanda yapılan
diğer çalışmaların esas amacı, şimdiye kadar
saklı kalmış insan gelişiminin temellerini
anlamaya yöneliktir. Tüm bu çalışmalar, pek
çok dogmatik bilgiyi değiştirebilir ve böylece
kısırlık tedavisinde bir dönüm noktası olabilir. anbean izleyebilmeyi ve çeşitli genetik
Çalışmanızda elde ettiğiniz başarılar
bilim dünyası için ne ifade ediyor, ne gibi
avantajlar sağlıyor?
hücre tipinin doğru yapılanması ile yaklaşık
72-80 saat içerisinde oluşan bu yapılar gerçek
bir embriyo gibi görünmekte ve gerçek bir
embriyo gibi davranmakta idi. Yapay embriyolar
Çalışmamız ile hem bilim çevrelerinde hem
de dünya basınında vurgusu geçen “kök
hücre kaynaklı yapay embriyo” teknolojisinin
bilimsel araştırmalar için yepyeni ve çok
üzerinde gözlemlediğimiz her bir bulguyu eş
zamanlı olarak ana rahminde gelişen doğal
embriyolar ile karşılaştırdık ve kök hücre türevli
yapay embriyolarda laboratuvar ortamında
kadar memeli gelişiminin saklı kalmış birçok
mekanizmasına ışık tutabileceği düşünülüyor.
Bundan sonraki hedefleriniz neler?
İlerleyen dönemlerdeki hedefimiz kök hücre
kaynaklı yapay embriyo gelişimini, olabilecek
en mükemmel derecede doğal gelişime eş-
değer hale getirebilmek. Böylece gelişimi
yaklaşımlar ile embriyo kaynaklı erken gebelik
kayıplarına çözüm üretebilmeyi umuyoruz.
Genç arkadaşlarımıza neler söylemek
istersiniz?
Hayatta ne yaparsanız yapın, yaptığınız
işe karşı tutkunuz olmalı. Tarihteki başarı
hikâyelerinin ardına baktığınızda Mustafa
Kemal Atatürk, Charles Darwin, Albert
Einstein, Stephen Hawking gibi çağımızı
şekillendiren isimlerin nasıl vazgeçmeden
hedeflerinin peşinden gittiğini görürsünüz.
Gençlerimize verilebilecek en güzel tavsiye
hayallerinin peşinden vazgeçmeden gitmeleri
olacaktır.
gerçekleşen embriyogenezin, ana rahmindeki
doğal embriyogenez ile büyük ölçüde örtüştüğünü
tespit ettik. Yumurta ve sperm kullanmaksızın,
kök hücrelerin spontane organize olarak meydana
getirdikleri “embriyo” bizim için büyüleyiciydi.
Çalışmanız neyi amaçlıyor?
Çalışmamızın hedeflediği birden fazla amaç var.
Bunlardan ilki ve bizce en önemlisi, preklinik
dediğimiz klinik öncesi temel bilimlerde
embriyoloji araştırmaları için yepyeni ve eşsiz
bir platform yaratmak. Öte yandan biz sperm ve
yumurta olmaksızın kendi kendini geliştirebilen dönemlerinde ortaya çıkan pek çok anomalinin
yapay embriyolar ile araştırmacıların “embriyo” altında yatan genetik veya hücresel nedenleri
üzerinde çalışmak zorunda kalmadan embriyo ortaya çıkarmayı umuyoruz.
gelişimin anahtar aşamaları üzerinde çalışmalar
yapabileceğini gösterdik. Yani; araştırılmak istenen
bir gen, çalışılacak materyal sıkıntısı olmaksızın
ve hiçbir etik kurala takılmadan rahatlıkla yapay
Çalışmanızın kısırlığın sonu olabileceğini
söylemek ya da gelecekte insanların bu şekilde
oluşumu mümkün mü?
embriyolar üzerinde incelenebilecek. Bu nedenle Şu an yapay embriyonun gelişmesine izin veren
de çalışmamızın tüm dünyada etkisi büyük oldu. mevcut koşullar, ilerleyen gebelik dönemleri için
Çalışmalarımız ile embriyo gelişiminin çok erken elverişli değildir. Bu nedenle de “yapay fetüs”
58
59