MAKALE
30
SINAİ
ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ,
KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ VE TEKNOPARKLAR
Günümüzde hızlı kentleşme, çevre kirliliği, insan sağlığı gibi etkenler nedeniyle sanayi işletmelerinin birçok
ülkede kentsel alanlar dışında kurulmasının teşvik edildiği bilinmektedir. OSB’lere yüklenen
fonksiyonlardan biri de kentleşmenin planlı bir biçimde gelişimini sağlayacağıdır.
Sanayi ve teknolojinin gelişme sürecinde
sanayi tesislerinin, sektörel veya teknolojik
gelişme düzeyinde üretim yaptıkları bölgeler
büyük önem taşımakta ve ekonomik katma
değerin artışında büyük rol oynamaktadır.
Amaca uygun olarak sitelerin yer seçimi,
Ar-Ge ve inovasyon çalışmalarını yapacak
finansmanın ve kadroların oluşturulması, ba-
şarının sağlanmasında ilk adımlar olmaktadır.
Tüm sanayi bölge, site ve teknoparkların
temel amacı, sanayi sektörünün geliştirilmesi
ve mekân taleplerine yanıt verilebilmesidir.
Şehirleşme ve sanayileşme ilişkilerini düzenle-
mek açısından da önemli bir araç konumunda
olan organize sanayi bölgeleri (OSB), birçok
ülkede sanayiyi, özellikle aşırı nüfusu olan
sanayileşmiş yöreleri yönlendirmede “devlet
politikası” olmuştur. Günümüzde hızlı kentleş-
me, çevre kirliliği, insan sağlığı gibi etkenler
nedeniyle sanayi işletmelerinin birçok ülkede
kentsel alanlar dışında kurulmasının teşvik
edildiği bilinmektedir. OSB’lere yüklenen
fonksiyonlardan biri de kentleş menin planlı
bir biçimde gelişimini sağlayacağıdır.
OSB’lerde 1984 yılında yalnızca 4 bin TL’lik
harcama söz konusu iken; 1990 yılına ulaşıl-
dığında yatırım harcamaları 77 bin TL’yi bul-
makta, kümülatif harcama ise 191 bin TL’ye
ulaşmıştır. 1998 yılında yapılan harcamalar 10
milyon 500 bin TL’dir ve o tarihe kadarki bi-
rikimli harcama 21 milyon TL’yi bulmaktadır.
2011 yılında 39 milyon 320 bin TL, 2016’da ise
tahmini harcamanın yaklaşık 28 milyon TL
olduğu ve birikimli harcamaların 666 milyon
367 bin TL’ye ulaştığı görülmektedir. Bu
değerleri bugünkü fiyatlarla ele aldığımız-
da büyük bir kaynağın OSB’lere aktarıldığı
görülmektedir.
Türkiye’deki 188 OSB’nin 117’si Marmara, Ege
ve İç Anadolu Bölgesi’nde yer almaktadır
(toplam OSB sayısına oranı yüzde 62). OSB
alanı olarak ise bu 3 bölgenin toplam içindeki
oranı yüzde 71’dir. Doğu Anadolu ve Güney-
doğu Anadolu bölgelerinde ise toplam 28
OSB bulunmaktadır (yüzde 15). Alan olarak
bu 2 bölgenin toplama oranı yüzde 14,8’dir.
Şehirlere ve bölgelere göre dağılımda,
Marmara, İç Anadolu ve Ege Bölgeleri, OSB
miktarı yüksek ilk 3 bölgedir.
Organize Sanayi Bölgeleri (OSB)
arasında değişmektedir. Tesis başına katma
değerler ise 152 bin 798 dolar ile 1 milyon
389 bin 604 dolar arasındadır. Burada da
bölgesel dengesizlik göze çarpmaktadır.
OSB’ler ve KSS’ler toplam ithalatın yüzde
12’sini, ihracatın yüzde 13’ünü yapmışlardır.
Bu alanlara yapılan yatırımlar ve teşvikler
göz önüne alındığında, ihracat ağırlıklı bir
yapı arz etmedikleri rahatlıkla görülebilmek-
tedir.
Bugün OSB ve KSS’lerden inşaat ve proje
safhasında bulunanlar ile kamulaştırmada ve
altyapı aşamasında olanlar, halen üretimde
olanların yüzde 26’sı kadardır. Ancak yatırım-
cılar artık OSB’leri tercih etmemekte, mevcut
ve yapılmakta olan OSB’lerde arz fazlası
görünmektedir.
Toplam Bölge Alanı 57.490 hektar Sanayi Parsel Alanı 35.095 hektar Toplam Parsel Sayısı 38.307 adet Üretim Yapan Tesis Sayısı 42.882 adet İnşaat Aşaması Tesis Sayısı 5.626 adet Proje Aşaması Tesis Sayısı 1.054 adet Üretime Geçme Oranı % 59 Mevcut İstihdam 979.196 kişi Dövme, döküm, metal ve saç işleme % 15,60
İstihdam Kapasitesi 1.332.700 kişi Otomotiv bakım-tamir ve yedek parça % 16,90
Madeni eşya, makine sanayi boru vs. % 12,70
Plastik eşya, sıhhi tesisat, boru vs. % 11,60
Marangoz ve ahşap eşya atölyeleri % 9,60
Tekstil, konfeksiyon, ayakkabı, deri (fason) % 9,30
Diğerleri (yapı malz., bakır, pirinç, çelik
mutfak eşyası, gemi, kimya boya) % 24,30
Toplam % 100
Küçük Sanayi Siteleri (KSS)
KSS’ler, Türkiye genelinde 1965’ten sonra
yaygınlık kazanmıştır.
Devlet desteklerinin özellikle bu alanlara
akıtılması önemli rol oynamıştır. Sanayi ve
Teknoloji Bakanlığı bünyesindeki Küçük
Sanatlar ve Sanayi Bölgeleri ve Siteleri Genel
Müdürlüğü, KSS’lerin imar planlarına uygun
olarak kurulması, üstyapı-altyapı için kredi
sağlanması ve inşaatların denetlenmesi
görevini yapmaktadır.
İstihdam açısından ele alındığında, OSB’ler
ile KSS’ler istihdam yaratıcı bir işlevi yerine
getirememişlerdir. Bölgelerde kişi başına
katma değer 12 bin 550 dolar ile 22 bin dolar
KSS’lerde üretimin sektörel
bazda dağılımı
2016 yılı itibarıyla toplam değerler
Toplam KSS sayısı 470 adet
Toplam İşyeri sayısı 105.975 adet
Toplam istihdam 596.800 kişi
Bölgesel dağılımda KSS’ler
Marmara ve Ege % 31
İç Anadolu % 20
Akdeniz ve Karadeniz % 31
Doğu ve Güney Doğu % 19