MAKALE
38
SINAİ
DİSTRİBÜTÖRLÜK
(TEK SATICILIK) SÖZLEŞMELERİ
VE HUKUKİ SONUÇLARI
Av. Ayşegül AKBAL
Akbal Hukuk Bürosu
www.akbalhukuk.com
Tek satıcılık
sözleşmesi, haklı
nedenlerin ortaya
çıkması halinde
önelsiz şekilde
ileriye yönelik olarak
feshedilebilir.
Ticaret şirketleri üretim faaliyetleri dışında,
dağıtım, distribütörlük toptan satış faaliyet-
leri ile de serbest piyasa koşullarında varlık
göstermektedirler. Hal böyle olunca, bu
yazımızda distribütörün kanundan doğan
haklarını ve diğer satıcı-sağlayıcı ilişkilerin-
deki farklılıklarını okuyucularımın bilgisine
sunmak istedim.
Tek satıcılık sözleşmesi, sağlayıcı ile tek
satıcı arasındaki hukuki ilişkileri düzenleyen
çerçeve niteliğinde sürekliliği olan bir tip
sözleşme olup, bununla sağlayıcı ürünlerinin
tamamını veya bir kısmını belirli bir bölgede
tekele sahip olarak satmak üzere tek satıcıya
bedeli karşılığında göndermeyi, buna karşılık
tek satıcı da sözleşme konusu malları kendi
adına ve hesabına satarak bu malların satış
ve sürümünü artırmak için faaliyet de bulun-
mayı üstlenmektedir.
Bu kapsamda tek satıcılık sözleşmesinin
unsurları olarak; (1) tek satıcıya belirli bir
bölge de satış tekeli tanınması, (2) süreklilik,
(3) tek satıcının kendi nam ve hesabı-
na çalışması, (4) tek satıcının pazarlama
faaliyetinde bulunması sayılabilir. Şayet bir
sözleşmenin tek satıcılık mı yoksa basit bir
toptancılık sözleşmesi mi olduğunu anlaya-
bilmek konusunda tereddüt yaşanıyor ise
bu dört ana unsurun var olup olmadığının
somut olayda analiz edilmesi önerilmektedir.
Bazen sözleşmenin adı, distribütörlük veya
tek satıcılık sözleşmesi olarak anılmasa bile,
fiiliyat ve ticari ilişki yukarıdaki dört ana
unsurun varlığını ispata yarar ise ilişkinin
tek satıcılık ilişkisi olarak anılmasında kuşku
olmayacaktır.
Tek satıcı sözleşmesinde tek satıcının
borçları; (1) satın aldığı malların bedelini
zamanında ödeme yükümlülüğü, (2) sürümü
reklam ve tanıtım faaliyetlerinde bulunarak
artırma yükümlülüğü, (3) müşteri çevresini
geliştirme yükümlülüğü, (4) sadakat yü-
kümlülüğü, (5) aksi kararlaştırılmaz ise rakip
ürün satmama yükümlülüğüdür. Buna karşı
sağlayıcının yükümlülükleri ise (1) düzenli
şekilde mal teslim yükümlülüğü, (2) tek
satıcıyı ürün satması noktasında bilgilen-
dirme ve destekleme yükümlülüğü, (4) aksi
kararlaştırılmamış ise sözleşme bölgesinde
doğrudan doğruya veya başkaları aracılığı ile
satış yapmama yükümlülüğüdür.
Tek satıcılık sözleşmeleri, sözleşme süresinin
dolması nedeni ile sona erebilir. Burada
belirtilmesi gereken husus, tek satıcılık söz-
leşmesinde belirli bir süre saptanmamış ise
veya belirli süre saptanmış ve ancak ilişki fii-
len yürümeye devam ediyor ise sözleşmenin
belirsiz süreli sözleşme haline geldiği kabul
edilmelidir. Tek satıcılık sözleşmesi, haklı
nedenlerin ortaya çıkması halinde önelsiz
şekilde ileriye yönelik olarak feshedilebilir. Şu
kadar ki tek satıcılık sözleşmesinde haklı ne-
denle feshi, taraflardan birisinin sözleşmeye
aykırı ve kusurlu davranışından ileri geliyorsa
fesheden taraf diğerinden zararını kâr kaybı
talebine dayanarak talep edebilir.
Tek satıcılık sözleşmesi sona erince tek
satıcının elinde asgari alım yükümlülüğünü
yerine getirmek ve muhtemel siparişleri
karşılamak için stok ettiği ve henüz satama-
dığı malların akibeti konusunda sözleşme
hükümlerinde bu konuda nasıl davranılacağı-
na dair bir hüküm yok ise ve taraflar ihtilaflı
ise yargı önünde bu ürünlerin sağlayıcıya
bedel karşılığı iadesi de istenebilir. Tek
satıcılık sözleşmesinin tek satıcı aleyhine
haksız şekilde feshedildiği hallerde, tek satıcı
sözleşmenin feshinden itibaren yasal süreler
içinde sağlayıcıdan portföy tazminatı (diğer
adı ile denkleştirme tazminatı), kâ