Αφιέρωμα:
Παραπληροφόρηση
Τι είναι τελικά τα
Ο όρος «παραπληροφόρηση» δεν είναι καινούργιος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που υποστηρίζει το επιχείρημα είναι η περίπτωση της ραδιοφωνικής αφήγησης του δράματος «The War of the Worlds», το οποίο αναφέρεται στην εισβολή των Αρειανών στη Γη. Ο τρόπος παρουσίασής του από τον Orson Welles το 1938, είχε τη μορφή ζωντανής μετάδοσης ενός γεγονότος επικαιρότητας, με αποτέλεσμα να εκληφθεί ως πραγματικό από τους ακροατές, προκαλώντας πανικό.
Σήμερα, ωστόσο, ο ορισμός των ψευδών ειδήσεων δεν μπορεί να παραβλέψει τη συνιστώσα των κοινωνικών δικτύων. Πλέον, η αφήγηση απευθύνεται σε ένα μαζικό κοινό, διαδίδεται ταχύτατα, ενώ οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να σχολιάσουν, να παραγάγουν και να αναπαραγάγουν μια ιστορία. Βέβαια, η ενεργή εμπλοκή των χρηστών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει αναγκάσει και τους δημοσιογράφους να αυξήσουν την παρουσία τους στα εν λόγω μέσα, προωθώντας ειδήσεις επικαιρότητας μέσω των σελίδων τους. Έτσι, η αλληλεπίδραση μεταξύ χρηστών και δημοσιογράφων - σε συνδυασμό με τα likes και τα σχόλια που λαμβάνει μια είδηση - κάνει ευκολότερη την διάδοσή της σε ένα ευρύτερο κοινό.
Πολλές φορές, η γρήγορη διάδοση και αναπαραγωγή μιας ιστορίας δεν αφήνει περιθώρια αξιολογικής κρίσης εκ μέρους του κοινού ως προς το αν τελικά αυτό που διαβάζει ή βλέπει είναι είδηση. Ακροθιγώς, είδηση μπορεί να θεωρηθεί κάθε ιστορία που αναφέρεται σε πρόσφατα, σημαντικά και ενδιαφέροντα γεγονότα που επηρεάζουν τις ζωές των ανθρώπων. Έννοιες όπως αξιοπιστία, ανεξαρτησία και ακρίβεια στην παρουσίαση των γεγονότων, λαμβάνονται υπ’ όψιν.
Λόγω της αυξανόμενης κατά- χρήσης του όρου «Fake News» από το 2016 και μετά, οι Tandor, C., Lim, W., & Ling, R., (2018) θέλησαν να μελετήσουν την απόδοση του όρου μέσα από 34 ακαδημαϊκά άρθρα που δημοσιεύθηκαν τη χρονική περίοδο 2003-2017, καταλήγοντας σε έξι βασικές κατηγορίες ψευδών ειδήσεων: σάτιρα (news satire), παρωδία (parody), κατασκευή (fabrication), χειραγώγηση (manipulation), διαφήμιση (advertising) και προπαγάνδα (propaganda).
Οι προτεινόμενες κατηγορίες ξεκαθαρίζουν τι μπορεί να θεωρηθεί ψευδής είδηση και τι όχι.
Συνοπτικά, η σάτιρα αναφέρεται στη χιουμοριστική παρουσίαση αληθινών γεγονότων, ενώ η παρωδία διακρίνεται από τη σάτιρα λόγω της συμπερίληψης σε αυτήν στοιχείων φαντασίας. Από την άλλη, η κατασκευή έχει να κάνει με την αφήγηση ψευδών ισχυρισμών υπό τη μορφή πραγματικών ειδησεογραφικών άρθρων. Η χειραγώγηση σχετίζεται περισσότερο με παραποιημένες φωτογραφίες στις οποίες προστίθενται ή αφαιρούνται στοιχεία, με αποτέλεσμα να αλλάζει η αφήγηση. Τέλος, διαφημιστικά σποτ χρησιμοποιούν πραγματικά γεγονότα ώστε να προωθήσουν ένα προϊόν, με απώτερο σκοπό το κέρδος, ενώ προπαγάνδα είναι κατ’ ουσία η παρουσίαση ειδήσεων με τρόπο που να προωθείται μια συγκεκριμένη πλευρά ή οπτική.
Κρίθηκε σκόπιμη η αναφορά στα είδη των ψευδών ειδήσεων, ώστε να διαφανεί ότι ο ορισμός τους κάθε άλλο παρά εύκολος είναι. Οι διάφορες κατηγορίες προκύπτουν τόσο από τη φύση του ίδιου του διαδικτύου και των κοινωνικών μέσων (και των εργαλείων που προσφέρουν), όσο και από την προσαρμογή, στα νέα μέσα, παλαιότερων τύπων προώθησης ψευδών ειδήσεων. Σε συνδυασμό με τη δυσκολία στον ορισμό ακόμη και της ίδιας της είδησης, είναι εύλογο να αναμένεται ότι η περαιτέρω ανάπτυξη των ψηφιακών μέσων, θα φέρει στο προσκήνιο την ανάγκη αναπροσαρμογής του ορισμού και των κατηγοριών των ψευδών ειδήσεων, αφού πρόκειται για μια διαδικασία σε εξέλιξη.
Πηγή: Tandoc Jr, E. C., Lim, Z. W., & Ling, R. (2018). Defining “Fake News”: a Typology of Scholarly Definitions.
?
Πολύκαρπος Θωμά