Władysław Kowalenko – zapomniany poznański prekursor badań nad rolą morza
89
niezmienną funkcją zasiedlenia ludności żyjącej z morza , były zjawiskiem socjalno-gospodarczym . W bliskim związku z badaniami słowiańskiej żeglugi pozostaje kolejna praca Kowalenki pt . Przewłoka na szlaku żeglugowym Warta – Gopło – Wisła 22 . Mowa w niej o pośrednich drogach do morza poprzez spławne rzeki i jeziora oraz o tym , że w IX-XII w . szlaki wodne miały przeważające znaczenie nad lądowymi . ( Obecnie dawną przewłokę pomiędzy dorzeczem Odry i Wisły zastąpił łączący Wartę z Gopłem kanał o długości 32 km ). Szlak wodny wykluczał ryzyko błądzenia i ułatwiał przejazd do wybrzeża morskiego . Kolejna jego praca opublikowana w „ Przeglądzie Zachodnim ” w 1954 r . nosiła tytuł Bałtyk i Pomorze w historii kartografii ( VII-XVI w .) 23 . Autor wyjaśnia w niej m . in ., że bodźcem do rozwoju polskiej kartografii była życiowa potrzeba i konieczność odzyskania dostępu do morza oraz szybki rozwój nauki geografii w Akademii Krakowskiej . Obydwie te dążności łączyły się w walkach o Pomorze i wybrzeże morskie . Podejmując badania nad działalnością Słowian południowych na Adriatyku , Kowalenko stwierdzał , że : „ Dzieje słowiańskiego wybrzeża Bałtyku wykazują pod pewnymi względami dużo wspólnych cech z wybrzeżem adriatyckim , ale Bałtyk ma o wiele wcześniejsze związki ze Słowianami niż Adriatyk ”. Podkreślał także , że Słowianie Zachodni ulegli germanizacji , natomiast na południu było odwrotnie , tam miejscowa ludność romańska uległa stopniowej slawizacji .
W sferze marzeń profesora pozostawała myśl o powołaniu do życia na wzór ukazujących się czasopism „ Slavia Antiqua ” czy „ Slavia Occidentalis ” czasopisma „ Slavia Maritima ”, poświęconego zagadnieniom historii żeglugi . Podkreślał , że „ przy takim czasopiśmie w przyszłości można skupić wartościowy zespół współpracowników do badań nad dziejami mórz , przede wszystkim ze środowisk uniwersyteckich i towarzystw naukowych . Poza tym inicjatywie naszej przyświeca też inny cel , polegający na wykazaniu fałszywości poglądów panujących na Zachodzie , zwłaszcza szerzonych przez Niemców rewizjonistów , że Słowianie w średniowieczu nie znali morza i nic na nim nie znaczyli , co służyło im za argument natury politycznej . Wiemy , że było inaczej , że Słowianie bałtyccy wnieśli duży wkład w dorobek kultury morskiej na Bałtyku . Przypadł on Niemcom wraz z portami słowiańskimi od Lubeki po Gdańsk w okresie skolonizowania naszego wybrzeża . Polska jest strażnicą Zachodniej Słowiańszczyzny od wieków i dotąd jej rola nie uległa zmianie ”.
Z artykułów popularnonaukowych Kowalenki na uwagę zasługuje artykuł zamieszczony w 1954 r . w czasopiśmie „ Wiedza i Życie ” pt . Przeszłość dziejowa Słowian na Bałtyku 24 . Kończąc go , podkreślał , że „ kres potędze Słowian
22 „ Przegląd Zachodni ” 1952 , r . 8 , nr 5-6 .
23 „ Przegląd Zachodni ” 1954 , r . 10 , nr 7-8 , s . 353-389 .
24 „ Wiedza i Życie ” 1954 , r . 21 , nr 6 , s . 372-379 .