88 Wojciech Mądry
jego sekretarzowi naukowemu prof . Zdzisławowi Kaczmarczykowi 19 lutego 1951 r . planie badań na najbliższe lata , zapowiadał „ realizowanie uznanego za niezbędny szerokiego planu dziejów Słowiańszczyzny Zachodniej i historii Pomorza . Słowiańszczyznę Zachodnią należy opracowywać etapami począwszy od dziejów Zachodnich Słowian Bałtyckich . Tworzą bowiem oni pod względem terytorialnym i językowym najbardziej do Polski [ sic !] zbliżoną grupę etniczną . Nauka polska nie uwzględniła w dostatecznym stopniu współzależności politycznej ich dziejów z dziejami polskimi i wzajemnych oddziaływań kulturalnych . Szczególnie zaś zaniedbany jest odcinek stosunków gospodarczych : produkcja rolna , rybołówstwo , solewarstwo [ sic !], rzemiosła , handel i żegluga ” 19 . Jak już wspomniałem , główną dziedziną zainteresowań Kowalenki były dzieje Słowiańszczyzny ze szczególnym uwzględnieniem roli Słowian na morzu . Praca w IZ otworzyła przed nim możliwość publikowania artykułów na łamach „ Przeglądu Zachodniego ”, jednego z nielicznych czasopism naukowych ukazujących się regularnie w owym czasie w Polsce . Skwapliwie skorzystał on z tej możliwości . Najważniejsze jego rozprawy drukowane były w „ Przeglądzie Zachodnim ” w latach 1950-1960 i realizowane były zgodnie z tezą , że aby oświetlić rolę Słowian na Bałtyku , należy przebadać podstawę ich ruchliwości i siły na morzu , wywodzących się w prostej zależności od rozbudowanych na wybrzeżu grodów portowych . Był to zasadniczy punkt wyjścia dla uzyskania właściwego obrazu ilustrującego miejsce Słowian na Bałtyku . Całe bowiem południowe wybrzeże Bałtyku w V i VI w . pod względem etnicznym , jak stwierdzał Kowalenko , było jednolicie słowiańskie i takim pozostało przez osiem wieków , aż do początków kolonizacji niemieckiej . Wraz z upadkiem grodów portowych i rozwijającej się kolonizacji niemieckiej w XIII w . kończy się rola Słowian na Bałtyku . Polemizował też z nauką niemiecką , która odkrytą w Charbrowie łódź słowiańską uznawała za wikińską . Działalność Słowian na Bałtyku uzupełnia i rozszerza o pewne szczegóły o charakterze lokalnym studium Najdawniejszy Kołobrzeg ( VIII-XIII w .) 20 . Kolejne studium o osadnictwie i szlakach komunikacyjnych obejmowało wyspy Uznam i Wolin wraz z Zalewem Szczecińskim i nosiło tytuł Piana , Świna i Dziwna jako szlaki osadniczo-komunikacyjne Słowiańszczyzny Bałtyckiej VIII-XIII w . 21 Kowalenko pisał w nim : „ Ten wielecko-pomorski odcinek Wybrzeża oparty o wyspy Uznam i Wolin , przez kilka wieków ( VII-XII ) był podstawową bazą Słowiańszczyzny bałtyckiej pod względem gospodarczym i politycznym ”. Wszystkie grody znad Piany i Dziwny powstały i rozwijały się w najściślejszym związku z portami . Jest to generalna zasada ówczesnego osadnictwa w każdym poszczególnym wypadku . Gród i port były
19 Archiwum PAN Oddział w Poznaniu , sygn . P-III-29 / 82 .
20 „ Przegląd Zachodni ” 1951 , r . 7 , nr 7-8 , s . 538-576 .
21 „ Przegląd Zachodni ” 1954 , r . 10 , nr 1-2 , s . 1-90 .