Władysław Kowalenko – zapomniany poznański prekursor badań nad rolą morza
87
mgły potrącił go samochód , a z początkiem 1966 r . kilka kolejnych udarów mózgu doprowadziło do śmierci . Zmarł 15 czerwca 1966 r . Został pochowany na cmentarzu na Junikowie w Poznaniu . W dwa tygodnie później zmarła także jego żona .
Z przedstawionego powyżej , mocno skróconego życiorysu , będącego zarazem tłem , na którym dojrzewały i rozwijały się naukowe zainteresowania prof . Kowalenki , widać wyraźnie , że bliższe podjęcie przez niego problematyki Słowian zachodnich datuje się na okres II wojny światowej i ma ono bezpośredni związek z jego działalnością jako wykładowcy na UZZ . Zarówno bliskie kontakty z prof . Kostrzewskim , jak i zainteresowania badawcze związane z osadnictwem grodowym oraz tematyką morską w zetknięciu z barbarzyństwem lat okupacji i udziałem w tajnym nauczaniu zaowocowały bezpośrednim ukierunkowaniem refleksji naukowej Kowalenki w stronę Słowiańszczyzny zachodniej . Niewątpliwie jednak wydana w 1938 r . jego rozprawa habilitacyjna Grody i osadnictwo grodowe Wielkopolski wczesnohistorycznej ( od VII do XII w .) dobrze przygotowała Kowalenkę w sensie merytorycznym do podjęcia badań nad zagadnieniami związanymi z grodami portowymi nad Bałtykiem , którym poświęcił wiele swoich późniejszych prac . Zawierała ona rezultat wieloletnich badań polegających nie tylko na zbieraniu istniejącej już dokumentacji , ale także na rozsyłaniu kwestionariuszy badawczych do właścicieli majątków na terenach których mogły znajdować się grodziska , jak również osobistemu prowadzaniu powierzchniowych poszukiwań w terenie , które rozpoczął już w 1922 r . Warto też wspomnieć , że jako jeden z pierwszych w Polsce archeologów wykorzystywał do swoich badań zdjęcia lotnicze . Wszystkie te prace zaowocowały zlokalizowaniem 544 grodzisk leżących na terenie środkowej i zachodniej Wielkopolski , pochodzących z różnych okresów , począwszy od kultury łużyckiej , skończywszy na średniowieczu . Pomimo że Kowalenko w kwestii dotyczącej osadnictwa słowiańskiego w pełni podzielał zdanie swego mistrza prof . Kostrzewskiego , mającego całkowicie odmienne poglądy od uczonych niemieckich , to jednak jego praca o osadnictwie grodowym Wielkopolski wczesnohistorycznej została w czasie II wojny światowej przetłumaczona na język niemiecki i była wykorzystywana przez tamtejszych archeologów w utworzonej przez okupanta w Poznaniu instytucji badawczej noszącej nazwę Landesamt für Vorgeschichte 18 . Do dzisiaj w teczkach zawierających wyniki badań poszczególnych grodzisk znajdują się fiszki z przetłumaczonymi na niemiecki , odnoszącymi się do nich fragmentami książki Kowalenki . Koleje losu , które sprawiły , że Kowalenko ostatnie lata swego długiego i do końca aktywnego naukowo życia związał z Instytutem Zachodnim i redakcją SSS , dały mu możliwość w pełni poświęcić się badaniom nad Słowiańszczyzną . Rozpoczynając pracę w IZ , w przedstawionym
18 Archiwum Muzeum Archeologicznego w Poznaniu , sygn . MAP-A-dz-65 / 2 .