84 Wojciech Mądry
prof . Romanem Pollakiem i ks . dr . Maksymilianem Rode powołał do życia Uniwersytet Ziem Zachodnich ( UZZ ), którego działalność zainaugurowała cicha msza św . odprawiona 24 września 1940 r . przez ostatniego z wymienionych . Początkowo Kowalenko wykładał na nim historię Słowian zachodnich i średniowiecza oraz prehistorię . Wszedł także w skład utworzonego przez Halinę Regulską komitetu samopomocy opiekującego się naukowcami UZZ 14 . Był też kronikarzem Uniwersytetu , lecz wszystkie posiadane materiały związane z jego działalnością uległy zniszczeniu w czasie powstania warszawskiego . W trzecim roku akademickim ( 1942 / 43 ) na UZZ powołano nowe , mające prawa osobnego wydziału , wyższe morskie studium gospodarcze pod nazwą Instytut Morski . Jego dyrektorem został doc . Kowalenko ( pseud . Sternicki ). Było to pierwsze w Polsce studium ekonomiczno-morskie przygotowujące młodzież na poziomie akademickim do pracy administracyjno-gospodarczej związanej z obsługą portów i handlem morskim . Kowalenko wykładał tu dzieje żeglugi i polityki morskiej oraz historię polskiej polityki morskiej . Powstanie , organizację i przebieg pracy UZZ uwiecznił Kowalenko w napisanej po wojnie , na podstawie zebranych wspomnień wykładowców i studentów , pracy , która do dzisiaj jest jedynym tak obszernym opracowaniem przedstawiającym działalność Uniwersytetu Poznańskiego w latach okupacji 15 . Praca ta została po raz pierwszy wydana w skróconej wersji w 1946 r ., a przed jej wznowieniem na początku lat 60 . XX w . Kowalenko zebrał liczne relacje zarówno od wykładowców , jak i od studentów UZZ . Informacje w nich zawarte zostały częściowo wykorzystane w jej drugim wydaniu z 1961 r ., a wiele materiałów nieopublikowanych znajduje się wraz z maszynopisem tej pracy w Dziale Zbiorów Specjalnych Biblioteki UAM i częściowo także w jego spuściźnie w Oddziale Archiwum PAN w Poznaniu . Wśród nich na uwagę zasługuje recenzja napisana przez byłego rektora UZZ prof . Romana Pollaka . Pomimo widniejącej na niej odręcznej notatki Kowalenki , aby ją załączyć na końcu przygotowywanej do wydania książki , nie została ona tam umieszczona . Pollak zwraca w niej uwagę m . in . na okoliczności śmierci prof . Tadeusza Chrząszcza , przez krótki czas dziekana Wydziału Rolnego UZZ . Według oficjalnej wersji , miał on popełnić samobójstwo , zażywając truciznę w momencie aresztowania go przez gestapo . Jednak zdaniem prof . Pollaka , denuncjował on do gestapo wiele osób , m . in . jego oraz prof . Sta-
14 Szerzej udział Kowalenki w komitetach samopomocy niosących pomoc wykładowcom
UZZ opisuje Regulska , która wraz z prof . Pollakiem i doc . Kowalenką oraz innymi naukowcami usuniętymi przez hitlerowców z Poznania i tamtejszego uniwersytetu współtworzyła działający w Warszawie w latach okupacji Tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich ( UZZ ). Jej wspomnienia przynoszą mało znane szczegóły dotyczące powstania i codziennej pracy tej zasłużonej placówki . Zob . H . Regulska , Tamte lata , tamte czasy . Wspomnienia z II wojny światowej , Wrocław 1988 .
15 W . Kowalenko , Tajny Uniwersytet Ziem Zachodnich . Uniwersytet Poznański 1940-1945 , Poznań 1961 .