206 Natalia Kamińska , Anna Kledzik , Klaudia Nawrocka
kich małżeństw . Kolejną grupą , mniej licznie reprezentowaną , były związki kawalerów z wdowami oraz wdowców z pannami . Obie kombinacje stanowiły odpowiednio ponad 6 proc . i 5 proc . całości materiału . Najmniej liczne były związki wdów z wdowcami ( 3,5 proc .) ( Ryc . 1 ). Nasze wyniki nie odbiegają od uzyskanych dla innych populacji z historycznych ziem polskich . W luterańskiej parafii Trzebosz , zlokalizowanej na pograniczu Wielkopolski i Śląska , odsetek małżeństw pomiędzy kawalerami i pannami wynosił ponad 80 proc . Ponowne małżeństwa najczęściej były zawierane przez wdowców , którzy poślubiali panny , i stanowiły one w Trzeboszu około 10 proc ., w dalszej kolejności pomiędzy wdowcami a wdowami ( 5,25 proc .), najrzadziej zaś pomiędzy wdowami wychodzącymi za mąż za kawalerów – te z kolei stanowiły zaledwie 2 proc . całości materiału 5 . Z badań związków małżeńskich ze względu na stan cywilny , przeprowadzonych w podrzeszowskich wsiach ( Galicja , zabór austriacki ), wynika , iż najliczniej w związki małżeńskie wstępowały panny z kawalerami . Związki te stanowiły ponad 60 proc . wszystkich udzielonych tam ślubów . Na kolejnych miejscach znalazły się małżeństwa wdowców z pannami ( 15-20 proc .) oraz kawalerów z wdowami ( 5-12 proc .). Podobnie jak w Poznaniu , również tam najmniej zanotowano małżeństw pomiędzy wdowami i wdowcami ( 6-9 proc .) 6 . Podobne proporcje kombinacji par małżeńskich ze względu na stan cywilny partnerów utrzymywały się w innych katolickich parafiach wiejskich : w śląskiej parafii Płużnica Wielka i w małopolskiej parafii Wielkie Drogi 7 , w wielkopolskich wsiach : Szczepanowo i Dziekanowice 8 .
Warto nadmienić , iż w całym Poznaniu w pierwszej połowie XIX w . odsetek małżeństw zawieranych przez panny i kawalerów oscylował pomiędzy 69 proc . i 77 proc . W przypadku małżeństw powtórnych , ich ilość utrzymywała się przez jakiś czas na poziomie 5 proc ., a potem systematycznie spadała 9 . W latach 1876-1885 znacznie obniżyła się umieralność w Poznaniu , co przełożyło się bezpośrednio na zmniejszenie liczby zawieranych małżeństw przez wdowy i wdowców , za to wzrósł odsetek związków małżeńskich zawieranych przez panny i kawalerów 10 .
5 G . Liczbińska , Marriage patterns among Lutherans from the Parish of Trzebosz in the second
half of the 19th century and the beginning of the 20th century , “ The History of the Family ” 2012 , 17 ( 2 ), s . 236-255 .
6 S . Rejman , Ludność podmiejska Rzeszowa w latach 1784-1880 . Studium demograficzno-historyczne , Rzeszów 2006 .
7 E . A . Puch , Dynamika biologiczna polskich społeczności wiejskich z różnych systemów ekologiczno-kulturowych w XVIII i XIX wieku , „ Przegląd Antropologiczny ” 1993 , r . 56 , nr 1-2 , s . 5-35 .
8 M . Domżol , Ocena stanu puli genów na podstawie analizy odległości małżeńskich w populacjach wiejskich z mikroregionu Ostrowa Lednickiego na przełomie XIX i XX wieku , „ Studia Lednickie ” 2002 , nr 6 , s . 127-141 .
9 K . Makowski , dz . cyt .
10 M . Kędelski , dz . cyt .