Epistolarna autobiografia komandora maltańskiego Wincentego Raczyńskiego
195
w łaski Marszałka , u którego był rządcą 30 . Twój , Panie , dziadek srodze potem tego pożałował , albowiem chciał mu dać 1000 dukatów więcej byle tylko odzyskać te dobra , ale Chorąży za nic nie chciał odsprzedać Babiaku , na którym zrobił tak dobry interes . Mnie suma ta starczyła tylko aby zakupić [ majątek ] Zenhoff 31 i spłacić część moich długów . Z dochodów z Komandorii spłaciłem po trochu resztę .
Podczas całego mojego pobytu w Korpusie Paziów , których Król nazywał swoimi dziećmi , zasłużyłem sobie na jego przychylność i uczucie , dzięki czemu uczynił mnie swym szambelanem { 5 }. Zobaczysz , jak się wyraża w swoim liście 1 ), który otrzymałem na Malcie , dokąd zostałem wysłany przez Twojego , Panie , dziadka w r . 1793 za panowania Wielkiego Mistrza de Rohan 32 , aby odbyć zwyczajowe karawany 33 . Jako że byłem jedynym polskim Kawalerem [ który przebywał ] na Malcie , uzyskałem starszeństwo nad wszystkimi Kawalerami Przeoratu Polskiego , i dzięki temu starszeństwu po moim przybyciu do Sankt Petersburga uprawniony byłem do pierwszej Komandorii Katolickiego Przeoratu Rosji 34 . Zostałem tam wysłany po śmierci Wielkiego Mistrza de Rohan w r . 1797 przez nowego Wielkiego Mistrza , Hompe [ s ] cha 35 , i Radę Zakonu , po ratyfikacji Traktatu zawartego przez Cesarza Pawła , a dotyczącego ustanowienia Katolickiego Przeoratu Rosji . Powierzono mi do prze-
30 Chodzi o Bonawenturę h . Nałęcz ; był on chorążym przedeckim w latach 1791-1793 . Bywała w Rogalinie Wirydianna Radolińska ( późniejsza Fiszerowa ), bystra obserwatorka , w swoich wspomnieniach tak pisała o Kazimierzu Raczyńskim : „[…] w miarę , jak tracił nadzieję na potomka płci męskiej w linii prostej , znajdował upodobanie w protegowaniu osobników drugorzędnych , którzy , choć nie krewni , nosili jego nazwisko . Ludzie ci nie udali mu się . Wychował jedynie już to niewdzięczników , już to wzbogaconych nierobów ” ( W . Fiszerowa , Dzieje moje własne , Londyn 1975 , s . 16 ). Nie można wykluczyć , że miała tu także na myśli dzieci Józefa Raczyńskiego .
31 Obecnie Cena nieopodal Jelgavy ( tzn . dawnej Mitawy ). Raczyński wybudował tam pałac , po którym nie pozostał żaden ślad , tak jak po Rothof , drugim kurlandzkim majątku w posiadaniu Wincentego ( obecnie Sarkanmuiža pod Ventspils , tzn . dawną Windawą ).
32 Emmanuel de Rohan-Polduc ( 1725-1797 ), Francuz , siedemdziesiąty wielki mistrz zakonu maltańskiego ( 1775-1797 ).
33 Tak nazywano sześciomiesięczną służbę we flocie zakonu , do uczestnictwa w której zobowiązani byli kawalerowie maltańscy , by nabrać uprawnień do wyższych stanowisk w zakonie . Ciekawostką jest to , że na mocy umowy z zakonem , w czasach Sobieskiego udział w jego wyprawach wojennych przeciwko Turkom stanowił dla kawalerów maltańskich zamiennik „ karawan ” morskich .
34 Utworzony w roku 1797 . Wg Pawła Czerwińskiego ( Zakon maltański i jego stosunki
z Polską na przestrzeni dziejów , Londyn 1962 , s . 111 ) komandoria Raczyńskiego była „ patronacka ”, pod wezwaniem św . Jana ; jednak skrupulatny historyk tego okresu w dziejach zakonu Cyril Toumanoff ( The Order of Malta and the Russian Empire , Rzym 1969 ), nic nie wie o tym , by Raczyński miał komandorię właśnie typu jus patronatus .
35 Ferdinand von Hompesch zu Bolheim ( 1744-1805 ), Niemiec , 71 . wielki mistrz zakonu
maltańskiego ( 1797-1799 ).