Państwo komunistyczne a Kościół w publicystyce Józefa Mackiewicza
183
wodniczącego Episkopatu Polski . Przez kolejne dziewięć lat poprzedzających Milenium Kościół w Polsce miał odnowić własne oblicze . Wymagał tego trudny , wyjątkowy czas konfrontacji narzuconej przez totalitarne państwo 29 . Początek Wielkiej Nowenny nastąpił w dzień szczególny – Święto Matki Bożej Królowej Polski , w niepodległej Rzeczypospolitej święto narodowe , dzień pamiętny wielkimi wydarzeniami historycznymi , w tym przede wszystkim majową Konstytucją 1791 r . – 3 maja 1957 roku na Jasnej Górze w obecności prymasa . W dwa dni później , w niedzielę zainicjowano Wielką Nowennę we wszystkich parafiach w Polsce . Wielkie uroczystości zakończono w 1966 r . 30
Pretekstem do realizacji powyższego zamierzenia stał się więc koniec obrad soboru watykańskiego II i zaplano wane na połowę 1966 r . główne obchody na Jasnej Górze . Z tej okazji obecni na soborze biskupi polscy wystosowali 56 listów do konferencji episkopatów różnych krajów , zawiadamiających o tysiącleciu chrztu Polski i proszących o modlitwę w intencji powodzenia przygotowywanych z tej okazji uroczystości . Wśród wystosowanych wówczas pism znalazło się również datowane na 18 listopada 1965 r . Orędzie biskupów polskich do ich niemieckich braci w Chrystusowym urzędzie paster skim 31 . Spór między państwem komunistycznym a Kościołem dotyczył najważniejszych problemów ideowych , kulturowych , a nawet cywilizacyjnych w ówczesnym państwie polskim : stosunków państwo – Kościół , relacji polsko – niemieckich i konfliktów wewnątrzpartyjnych w PZPR . Osadzony był także w skomplikowanej sytuacji międzynarodowej . Określała go „ zimna wojna ” oraz podział Europy na blok wschodni i zachodni . Niemcy Zachodnie nie uznawały granicy polsko-niemieckiej i obowiązywała u nich doktryna Hallsteina 32 .
Orędzie sprawiło jednak , iż jego relacje z rządem komunistycznym we własnym kraju pogorszyły się nagle w 1966 r . Kryzys , chociaż krótkotrwały – Mackiewicz nazwał to „ krótkim spięciem roku 1966 ” – stał się widoczny i brzemienny w następstwa polityczne . Ujawniło ono wykładnię tego , jak komuniści rozumieli „ stosunki Kościoła i Państwa ” oraz jak „ polityczne występowanie Kościoła ”. Episkopat ze swej strony deklarował powstrzymy-
29 Nowenna w rozumieniu potocznym to nabożeństwo do Matki Bożej Nieustającej Pomocy . Termin rozszerzono , nadając mu charakter wielkiego , zbiorowego nabożeństwa Polaków , które miało być drogą do odnowy wiary i jej umocnienia .
30 J . Miłosz , Założenia i realizacja Wielkiej Nowenny na przykładzie archidiecezji gnieźnieńskiej
i poznańskiej , [ w :] Milenium kontra tysiąclecie – 1966 , pod red . K . Białeckiego , S . Jankowiaka i J . Miłosza ,
Poznań 2007 , s . 18 .
31 A . Dudek , Państwo i Kościół w Polsce 1945-1970 , Kraków 1995 , s . 181 .
32 Po ustanowieniu stosunków dyplomatycznych z ZSRS kierownik Wydziału Politycznego
w MSZ Wilhelm Grewe opracował na zlecenie sekretarza stanu Waltera Hallsteina memorandum , którego treść sprowadzała się do tezy , że rząd federalny winien odtąd traktować każde nawiązanie przez państwa trzecie stosunków dyplomatycznych z NRD za akt nieprzyjazny wobec RFN . Tezę tę zaczęto wkrótce potem nazywać doktryną Hallsteina .