Państwo komunistyczne a Kościół w publicystyce Józefa Mackiewicza
181
kich – podsumowywał J . M . – Kto na nią raz wskoczy , toczy się dalej . Takoż obserwujemy w tej chwili staczanie się grupy « Znaku-u » z « etapu politycznego », poprzez « etap faryzeizmu » do etapu jawnej agentury . Świadczy o tym zarówno włączanie się we wszystkie dezyderaty polityki zagranicznej bloku komunistycznego , dywersyjna akcja w ośrodkach katolickich na Zachodzie , jak też w ośrodkach emigracyjnych ” 21 .
Ważnym i bardzo znamiennym efektem aggiornamento były zmiany personalne , symboliczne wręcz dla sprawy relacji Kościoła w kraju z Watykanem . Mackiewicz nazywa to – znów nader słusznie – końcem wielkiej tradycji . Istotnie tradycja była niemała , sięgała bowiem czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów ( Korony i Litwy ). W Stolicy Piotrowej rezydował „ od zawsze ” przedstawiciel dyplomatyczny Rzeczypospolitej . Ostatnim spośród długiego szeregu polskich przedstawicieli był Kazimierz Papée , mianowany na to stanowisko przez prezydenta Ignacego Mościckiego 14 lipca 1939 r . Jego rola wzrosła niepomiernie w czasie II wojny światowej . Wskutek najazdu niemiecko-sowieckiego na Polskę we wrześniu 1939 r . reprezentował Rząd Rzeczypospolitej na Uchodźstwie . Uznawany był przez papieża Piusa XII , a jako najstarszy wiekiem sprawował też godność dziekana korpusu dyplomatycznego przy Stolicy Apostolskiej . „ Stan ten – zaznacza Mackiewicz – był cierniem w oku i jedną z przyczyn nieustannych napaści na Watykan ze strony mieniących się suwerennych rządem – komunistycznych uzurpatorów w Warszawie . A też nacisku na episkopat polski , aby wpływał w Rzymie na cofnięcie uznania ambasadzie emigracyjnego rządu polskiego ” 22 . Wszak 12 września 1945 r . tzw . Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej zerwał konkordat z Watykanem , będący podstawą wzajemnych relacji od 1925 r . 23 Zmiana status quo stała się jednak możliwa dopiero w okresie aggiornamento . Ambasador polski stał się ostatnim zamykającym tradycję posłów przy Stolicy Apostolskiej . Jan XXIII przestał go uznawać ambasadorem i nadał status „ kierownika spraw ” ( gerente degli affari – Administrator Spraw Ambasady RP przy Stolicy Apostolskiej ). Nastąpiło to w 1958 r . 24 W sprawie istotną rolę odegrał prymas Wyszyński , „ który w ten sposób umacniał swoje stanowisko w układzie z pierwszym sekretarzem komunistycznej partii , Gomułką ” 25 . Jednakże w miarę coraz „ realniejszych ” stosunków między Watykanem i stolicami w Moskwie oraz Warszawie nawet owo gerente degli affari , bar-
21 Tamże , s . 151 .
22 J . Mackiewicz , Watykan w cieniu , s . 301 .
23 Konkordat między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą zawarto w Rzymie 10 lutego 1925 r .
24 Kazimierz Papée pełnił ową niejasną i osobliwą funkcję do 1972 r ., następnie – do
24 maja 1976 r . – był jedynie nieoficjalnym przedstawicielem Rządu RP na Uchodźstwie . Zmarł w Rzymie 19 stycznia 1979 r .
25 J . Mackiewicz , Watykan w cieniu , s . 301-302 .