Państwo komunistyczne a Kościół w publicystyce Józefa Mackiewicza
177
« przeczekania »” 10 – przestrzegał Mackiewicz . Powojenne zabiegi sowieckie zmierzające do likwidacji kościołów w państwach „ nowych demokracji ” były jedynie konsekwentnym etapem na drodze do ostatecznej sowietyzacji , po uprzednim rozprawieniu się z opozycją świecką . Zatem tam , gdzie ta opozycja jest silniejsza , opóźnia się likwidacja Kościoła jako instytucji .
Pełen wewnętrznych paradoksów system sowiecki , wbrew utrwalonym stereotypom , kształtowanym przez własną propagandę , nigdy nie był wewnętrznie skonsolidowany , co w ostateczności najbardziej przyczyniło się do jego rozpadu . Polska należała do krajów , gdzie niekonsekwencje i sprzeczności systemu były największe , podobnie jak społeczny opór wobec nowej , narzuconej władzy , mimo prowadzonej przez państwo totalitarne na szeroką skalę polityki terroru i zbrodni . Wraz z upływem lat konwulsje systemu stawały się coraz bardziej spektakularne . Do walki o władzę w szeregach „ partii wewnętrznej ”, jaką w istocie była PZPR ( archetyp takiej partii stworzył w świetnej literacko formie George Orwell , 1903-1950 , w powieści Rok 1984 ), doszło po śmierci Józefa Stalina ( 5 marca 1953 r .). Narastać wówczas począł w Związku Sowieckim klimat tzw . odwilży ( termin zaczerpnięty od tytułu powieści pisarza sowieckiego Ilii G . Erenburga , 1891-1967 , Odwilż , mówiącej o negatywnych zjawiskach „ kultu jednostki ”, czyli okresu osobistej władzy Stalina w Związku Sowieckim ).
Wówczas właśnie , niejako w odpowiedzi na zmiany w świecie komunistycznym , istotne zmiany nastąpiły w Kościele katolickim , gdy od października 1958 r . na tron Piotrowy w Rzymie wstąpił papież Jan XXIII . Zapoczątkował on zmiany , którym po raz pierwszy dał wyraz 14 czerwca 1959 r . w przemówieniu wygłoszonym w Papieskim Kolegium greckim w Rzymie . Mówił o konieczności przystosowania Kościoła do zmieniającej się rzeczywistości . Padło wówczas po raz pierwszy określenie aggiornamento 11 . Słowo-klucz , które stało się symbolem przemian , obejmujących prócz życia wewnątrzkościelnego także jego relacje ze światem zewnętrznym . Ważną ich częścią stało się „ udzisiejszenie ” relacji ze światem komunistycznym . W praktyce chodziło o tzw . realizm polityczny („ polrealizm ”). Określenie to Mackiewicz , wytrawny i doświadczony sowietolog , tak wyjaśnił : „[…] słowo « realizm polityczny », czyli po prostu « realizm » znane powszechnie w mowie ludzkiej – w politycznym wydźwięku naszej ery zajmuje stanowisko eksponowane . W potocznym słownictwie Zachodu oznacza , w praktyce , respektowanie nienaruszalności komunistycznego status quo ; w słownictwie Bloku Sowieckiego każda czynność , bądź wypowiedz zgodną z politycznymi interesami tegoż
10 Tamże , s . 342 .
11 Aggiornamento ( wł .) uwspółcześnienie , aktualizacja , dostosowanie do obecnego dnia , dosłownie : udzisiejszenie , ( giono – dzień ).