Państwo komunistyczne a Kościół w publicystyce Józefa Mackiewicza
175
żeby dostarczały miary wtedy , kiedy literatura zbytnio oddala się od rzeczywistości ” 4 .
Równie znakomita była jego publicystyka , która nierozdzielnie splatała się z literaturą [ w tym zdaniu czegoś brakuje ?]. „ Jak to jest możliwe ?”, pytał retorycznie i wielokrotnie w swoich tekstach Mackiewicz . W pytaniu tym znajdujemy istotę jego politycznego i jednocześnie humanistycznego myślenia , domagającego się respektowania ustalonych w naszej kulturze reguł , które tak wielu miało i ma dotąd za nic . Był z Mackiewicza bez wątpienia wyjątkowej miary homo politicus . Publicystyce politycznej poświęcał coraz więcej swego cennego czasu . Odbywało się to często , przyznać należy , kosztem pracy literackiej . Bez wątpienia stawał się coraz bardziej publicystą politycznym , inteligentnym i błyskotliwym polemistą , o ogromnym poczuciu humoru i dystansu do podejmowanych spraw , co bardzo szybko dostrzeżono w kręgu osób zainteresowanych i kompetentnych .
Był także , co dla nas bardzo ważne , w latach dwudziestych i trzydziestych XX w . na łamach wileńskiego „ Słowa ” prekursorem polskiej i światowej sowietologii , w czasach , gdy na zachodzie Europy ( z wyjątkiem Niemiec ) nikomu się o niej nawet nie śniło , tym bardziej w Stanach Zjednoczonych . Problem zawarty w tytule rozpatrujemy zatem na dwóch płaszczyznach : stosunku państwa komunistycznego do religii , jako państwa nowego , nieznanego dotąd w praktyce społecznej , i – po wtóre – relacji polskiego państwa komunistycznego do religii i Kościoła jako instytucji . Oba przypadki interesowały Mackiewicza w sposób szczególny i zajmowały istotne miejsce w jego twórczości literackiej oraz publicystycznej .
Relacjom między bolszewizmem a religią oraz największym jej instytucjonalnym uosobieniem – Watykanem , poświęcił obszerny tekst zatytułowany Bolszewizm i Watykan 5 . Była to jakby zapowiedź zainteresowania problematyką , której znaczenie rosło w drugiej połowie XX w . Występował przeciwko tradycyjnemu postrzeganiu bolszewizmu , zwłaszcza przez teologów i filozofów katolickich , przez pryzmat samego przewrotu w 1917 r . i w czasie kilku następnych lat , gdy był on u swego zarania antychrześcijański i antyreligijny w ogóle , co wynikało z samej jego doktryny . Po kilku latach sytuacja uległa zmianie , gdyż pragmatyka działania narzuciła nowe rozwiązania . Wobec totalnej walki bolszewików z „ resztą świata ” walka z Bogiem z konieczno-
4 Cz . Miłosz , dz . cyt ., s . 240 . Identyczną myśl wyraził Miłosz w liście do Mackiewicza , wystawiając nader pozytywną opinię o pracy Fakty , przyroda i ludzie …: „ Mnie naturalnie najbardziej w niej nęci obecność Wilna , jak i to , że jest Pan – podobnie jak w powieściach , jedynym polskim autorem do tego stopnia wolnym od nacjonalizmu . No , a dwa rozdziały – o Ponarach i Katyniu powinny wejść w skład każdej przyszłej chrestomatii literatury polskiej ...”. MPR , Spuścizna , sygn . 138 , k . 34 ( korespondencja od Czesława Miłosza , list z 12 czerwca 1984 r .).
5 J . Mackiewicz , Bolszewizm i Watykan , „ Wiadomości ” ( Londyn ) 1949 , nr 35 / 36 ( 178 / 179 );
J . Mackiewicz , B . Toporska , Droga Pani …, [ w :] tegoż , Dzieła , Londyn 1984 , s . 335-344 .