16 Paulina Grobelna-Mazurek
Celowo w zbiorze tym pominięto rolę podskarbich i kustoszów ( ich obecność wynikała z urzędu ) oraz senatorów posiadających klucze do skarbca .
Już wstępna analiza zgromadzonych danych prowadzi do wniosku , że w zakresie skutecznego formowania się komisji zarządzenia królewskie zdecydowanie wiodły prym nad komisjami powoływanymi w czasie sejmów . Mimo niekompletności materiału źródłowego , na podstawie tych inwentarzy , które zachowały się do naszych czasów , i odpowiadających im zarządzeń monarszych , można zaobserwować , że powoływane w ten sposób komisje były zwykle dużo mniej liczne , a ich skład osobowy w większości pokrywał się z tym , który określił monarcha w swoim zarządzeniu ( zob . komisje 1569 , 1613 , 1682 ).
W przypadku komisji , których źródłem były konstytucje sejmowe , regułą było , iż liczba komisarzy deputowanych do rewizji skarbca i archiwum znacząco odbiegała od tej , która rzeczywiście wzięła udział w inwentaryzacji . Zdecydowanie największą frekwencję prezentowali posłowie małopolscy , mniejszą ( choć to nie zasada ) posłowie wielkopolscy , najrzadziej zaś zjawiali się posłowie z terenów Wielkiego Księstwa Litewskiego , którzy na pięć rewizji , do jakich ich deputowano , wzięli udział w pracach komisji dwukrotnie : w 1676 r . ( jeden poseł na czterech powołanych ) i w 1737 r . ( jeden poseł na sześciu ). Również komisarze godności senatorskiej nie zawsze zjeżdżali się w pełnym składzie .
W historiografii pojawiają się głosy , że komisarze powołani do rewizji lokalu skarbca , niemogący wywiązać się z powierzonego im zadania , wysyłali w swoim zastępstwie innego członka stanu szlacheckiego 32 . Wydaje się jednak , że w większości przypadków komisja przeprowadzała inwentaryzację w okrojonym składzie . Niewykluczone , że osoby , które pojawiają się w inwentarzach jako ich współtwórcy , a które nie otrzymały wcześniej nominacji , zastępowały jednego z pozostałych deputatów , co niewątpliwie rozwiązałoby zagadkę komisji z 1607 r ., której skład rzeczywisty zupełnie nie pokrywał się z zadeklarowanym na sejmie . Inwentarze niezbyt często przekazują jednak takie informacje , a jeśli już to czynią , zwykle są to zastępstwa za nieobecnych kluczników skarbca , jak np . w 1730 r ., kiedy podstoli województwa krakowskiego Józef Michałowski zastępował Franciszka Wielopolskiego Gonzagę-Myszkowskiego , piastującego wówczas urząd wojewody krakowskiego 33 .
Dzięki inwentarzowi z 1737 r . poznajemy inną jeszcze praktykę towarzyszącą rewizji skarbca i archiwum . Przypomnijmy jedynie , że konstytucja sejmowa z roku 1736 nie tylko kazała zrewidować ich zawartość , ale także złożyć do skarbca insygnia koronacyjne . Komisja , nie czekając na przyjazd
32 M . Myśliński , dz . cyt ., przypis 94 , s . 27 .
33 Thesaurus in Calamitatibus Regni , k . 211 .