48
ks. Dominik Kubicki
piając wybitnych ówczesnych uczonych w osobach Profesorów: Szczęsnego
Kukiełki, Józefa Rivoli29 (1838-1926) i Kazimierza Graffa.
Ale działania organizacyjne w wymiarze edukacji rolniczej nie wyczerpywały aktywności Cieszkowskiego. Zapewne dostrzegając imperatyw wychowawczo-edukacyjny społeczności wiejskiej równolegle zabiegał w sprawach
organizacyjnych ludowej oświaty i edukacji, a wychowanie dzieci i edukacyjną opiekę nad nimi rozumiał w perspektywie organicznego kształcenia wykwalifikowanej siły roboczej dla rolnictwa i rzemiosła, a jednocześnie nowo
organizujących się i powstających fabryk. Było to przecież stulecia, którego
pokolenia europejskich oikoumene naznaczone zostały – stopniowym bądź
gwałtownym, w zależności od regionu – przejściem od manufaktury i rękodzieła rzemieślniczego do fabryk i masowej produkcji. Wiemy z perspektywy
współczesności, że był to czas równoległego formułowania teorii społecznych,
dotyczących kapitału i nowo wykształcającej się klasy społecznej – proletariatu [fabrycznego]. Wiemy również, ale jedynie z perspektywy współczesnych
badań myśli polityczno-społecznej ówczesnych epigonów ideologii postępu
„cywilizacyjnego” i nowej ludzkości, iż Karol Marks30 (1818-1883) trafnie pojął
bezosobową naturę kapitału, dążącego do osiągnięcia i pomnożenia zysku,
jednocześnie nieprzezwyciężalnie tkwiąc w niewoli ideologicznej swych poprzedników, czyli Marcina Lutra i Kartezjusza, a zwłaszcza Jean J. Rousseau,
co do rozumienia natury człowieczej. Uznał ją bowiem za bezgrzeszną i deformowaną jedynie przez własność prywatną (resp. kapitał).
Życiowa postawa Augusta hr. Cieszkowskiego przeczy zachodzeniu
wszędzie i pod każdym względem najbardziej podstawowej tezie autora Ka
pitału, iż natura człowieka jest – jak rozpoznawał Marks – całokształtem stosunków społecznych. Być może okazuje się [intelektualnie] „wywiedzioną”
z obserwacji stosunków ekonomicznych i gospodarczych imperialnych mocarstw kolonialnych Europy Zachodniej i np. farmerów zachodnioeuropejskich obszarów rolnych. Jednak badawczo obserwując aktywność i zaangażowanie Cieszkowskiego jako ziemianina i właściciela majątku ziemskiego, nie
sposób nie rozpoznać, że z naczelną tezą Marksa jest akurat wprost przeciwnie – i to, jeżeli nie w zachodnioeuropejskich stosunkach gospodarczo-ekonomicznych, to przynajmniej w odniesieniu do sytuacji polskiego ziemiaństwa
doby „organicznej pracy u podstaw”. Dość łatwo rozpoznajemy, że to raczej
rola społeczna kapitalisty czy też ziemianina kształtuje skutecznie te stosunki społecznie. I doskonale można rozpoznać, że kształtowanie tychże stosun29 Plenipotent
i zarządca dóbr kórnickich (1863-1876); założyciel (1866) i prezes zrzeszenia polskich leśników (1866-1916), działającego jako wydział leśny Centralnego Towarzystwa
Gospodarczego w Wielkim Księstwie Poznańskim; wykładowca w Wyższej Szkole Rolniczej
w Żabikowie (1874-1875); od 1919 pracownik naukowy uniwersytetu w Poznaniu.
30 Właściwe: Karl Heinrich Marx.