Myśl historiozoficzna Augusta hr. Cieszkowskiego
45
stępnie w społeczności Jonii egzystencjalnie niejako wymusiła namysł nad
rzeczywistością – physis z zawartą w niej oikoumene – to nie wydaje się, aby
wszystko i cały bezinteresowny rozwój kultury intelektualnej i inteligibilnej miał się wyczerpywać na tychże właśnie bezinteresownościach: potrzeby mowy ludzkiej, potrzeby myślenia pojęciami i potrzeby bezinteresownego
poznania rzeczy niejawnych z natury.
Ośmielamy się sądzić i zarazem stwierdzać, że niewątpliwie nowożytne
spaczenie wiary, spaczenie rozumu i wypaczenie uczuć czyniło impas w możliwości wyczerpującego podążania kultury zachodnioeuropejskiej – perspektywą tego kontemplatywnego w sumie rozwoju, angażując się wyłącznie
w racjonalistyczność typu skutkowo-przyczynowego. A przecież nawet, gdybyśmy przyjęli, że myśl intelektualna pozostaje wyznacznikiem każdego człowieczego działania, to jednak należy przede wszystkim rozpoznać i uznać, że
człowiecze dzieje nie stanowią wyłącznie historii intelektualizmu. W glorii życia dzieje człowieka w ogóle i człowieczych zbiorowości – wspólnot i społeczeństw – pozostają przede wszystkim spełnianiem się w jestestwie. Człowiek
nie jest wyłącznie intelektem bądź instynktywną jednostką, ale osobą – właśnie przez spełnienie się w jestestwie w glorii życia.
Konfrontacja tejże płaszczyzny imperialistycznego rozwoju zachodnioeuropejskich państw europejskiej nowożytności z kulturowością polską i systematem cywilizacyjnym Rzeczypospolitej, integrującej w tymże systemacie
Korony polskiej dobrowolnie przyłączające się doń sąsiedztwa etnicznie słowiańskie i wszelkie inne pozwala nam współcześnie pełniej i wyraziściej rozpoznać to, co wydarzyło się w agresywnym unicestwieniu Rzeczypospolitej
przez mocarstwa zaborcze. Czyżby zatem nastałe tragiczne okoliczności dziejów polskiego narodu (1795-1918) pozwoliły jedynie rozpoznać kolejną bezinteresowność, a wraz z nią głębszy sens człowieczego spełniania się w jestestwie
w kulturowo dojrzałej kontemplatywnie oikoumene? Tak więc uchwyciliśmy najważniejszą płaszczyznę, w której wychwyceniu uczestniczyło także
i przede wszystkim pokolenie Augusta hr. Cieszkowskiego. Współcześnie
bowiem dostrzegamy to, co nadal pozostaje niezrozumiałe dla europejskich
„hien” imperialistycznych – i to zarówno zachodnich, jak i wschodnich, że
na oczach autora Ojcze Nasz dokonało się bezinteresowne spełnianie się w je
stestwie w akcie ofiary za bra ci – kulturową wspólnotę bezpaństwowego narodu Rzeczypospolitej – spełnienie w akcie dobrowolnej ofiary wobec bezwzględnie brutalnej przemocy barbarzyńskich agresorów, zasadniczo caratu
moskiewskiego, jak i pruskiego absolutyzmu.