40
ks. Dominik Kubicki
wadził przywódców Wielkiej Rewolucji Francuskiej – zasadniczo jakobińskich – przez [w istocie błędne] zestawienie przesłanek intelektualnych do
przekonania, że wystarczy uwolnić człowieka od gnębiących go warunków
społecznych, aby dopełniła całej reszty wykształcenia od podstaw nowego
społeczeństwa jego dobra z samej swej istoty natura [ludzka] – przekonania,
które odwzorowało się w rewolucyjnym dziele, nie będącym jednak żywiołowym buntem mas, lecz czynem terroru wąskiego kręgu ludzi, uważanych
ówcześnie za wykształconych – oświeconych utopijnym mitem o pierwotnie
dobrej i całkowicie plastycznej naturze człowieka12.
Przywołujemy powyższe, pomni na najbardziej realistyczną zasadę, wyznaczającą prawidłowość człowieczej egzystencji, że każdy fałsz w poznaniu
okazuje się i zarazem po prostu jest złem w działaniu, że każdy błąd nadaje
złu pozór dobra, prowadząc w konsekwencjach do działań (resp. moralnych
postaw, zachowań) bezcelowych i moralnie nikczemnych13. I chociaż błędy
z zakresu inteligibilności, fundujące europejską nowożytność, zamieniły filozofię w pseudofilozofię, występującą w myślowej formie mitu, utopii lub ideologii, to jednak utrzymała się ona w dominującej roli jako inspirująca teorie
polityczne i gospodarcze, moralne i prawne, estetyczne i religijne – chcąca dowolnie kreować świat człowieczych oikoumene, nie zadowalając się jej wzniosłym ideałem wyjaśniania świata na potrzeby spełnienia czy spełniania się
człowieczego podmiotu w jestestwie w kulturowości zróżnicowanych cywilizacyjnie ludzkich oikoumene, kiedy jako „mądrość rozumu” – zaś nie jako racjonalność praktyczno-pragmatyczna – w bezinteresownym oglądzie rzeczywistości, kontemplacji sięgającej ostatecznych przyczyn świata osób i rzeczy
dosięgała istoty swej najbardziej niezwykłej funkcji, rozpoznanej i wyznaczonej przez myślicieli starożytnej Jonii – namysłu nad physis i rozróżnionym zeń
człowieczym oikoumene.
Ale jednocześnie w kontekście rozumienia czy wręcz rozpoznania przez
badaczy dziejów europejskich XIX w. jako epoki niebywałych przemian polityczno-społecznych, której duchowy klimat stał się impulsem interdyscyplinarnych zainteresowań Augusta hr. Cieszkowskiego, nie możemy nie podnieść, że „skrojona” (resp. złożona) z empiryczności – w sensie osadzenia na
koncepcji prawdy empirycznej, czyli opisującej świat fizyczny – filozofia nowożytnych myślicieli „zwalczała” (resp. poddawała ideowemu unicestwieniu) wszystko to, co nie zgadzało się z empirystycznym i materialistycznym
P. Rak, Kraków 1997, s. 449). Kwestię badawczo uwydatnił Henri de Lubac (1896-1991) w jednym z wczesnych swych dzieł Surnaturel (Paris 1946).
12 Zob. D. Kubicki, „Ideologizm nowożytnej idei ‘powrotu do natury’ i ‘czystej’ natury a ponowo