28
Hanna Staszewska
Życie zespołu zaczyna się po likwidacji urzędu: akta powoli dojrzewają w registraturze, dopiero po ich zamknięciu i całkowitej utracie przydatności do bieżącego urzędowania trafiają do archiwum, gdzie wszelkie czynności muszą być oparte na prostej i jasnej zasadzie proweniencji (którą za
Paczkowskim autor proponuje nazy wać zasadą przynależności kancelaryjnej), a którą Konarski uznaje za kamień węgielny archiwistyki i podstawę
wszelkich prac podejmowanych w archiwum. Nie mogło zabraknąć tu odwołania do fundamentalnego zalecenia brukselskiego Kongresu Archiwistów
i Bibliotekarzy z 1910 r.: „każdy dokument winien w archiwum trafić do tego
zespołu, a w zespole na to miejsce, jakie zajmował wówczas, kiedy zespół ten
był registraturą żywego jeszcze urzędu”29.
Konarski podaje też metody wydzielania akt zespołu30, gdzie ważna jest
analiza ich cech zewnętrznych: wygląd jednostki, okładki, kolor atramentu, sygnatura, charakter pisma, paginacja; jeśli cechy te nie występują, należy podjąć analizę treści, m.in. adresatów pism. Rekonstrukcja zespołu zaś jest
wypadkową powyższych czynności, zarówno na etapie wyodrębnienia zespołu jako całości, jak i odtwarzania jego układu registraturalnego. Wiele koncepcji Konarskiego dyktowało jego praktyczne doświadczenie: zalecał rekonstrukcję registratur pierwotnych (czyli wyodrębnianie zespołów prostych),
ale dopuszczał także odstąpienie od tej czynności w przypadku szczególnego
powikłania, rozproszenia czy zrośnięcia się registratury z innymi (czyli przewidywał istnienie zespołów złożonych). W takich wypadkach rekonstrukcja
idealna wymagałaby wykonania żmudnych i pracochłonnych czynności i nie
byłaby celowa31.
Autor podręcznika podjął też analizę części składowych zespołu, rozważając, za archiwistyką niemiecką, relacje dokument – akt. Dokument (Urkunde)
to zamknięta całość, mająca cechy stałości i trwałości, np. przywilej lokacyjny
czy dyplom lekarski, natomiast akt to pismo otwarte, będące ogniwem większej całości. Tutaj również wyróżnia się cechy zewnętrzne: dokument to najczęściej karta pergaminu, akt karta papieru32.
Kolejne rozdziały poświęcone są metodom opracowania, inwentaryzacji
oraz konserwacji akt33.
Istotną częścią podręcznika jest zamieszczony na końcu Słownik ważniej
szych terminów archiwalnych, będący pierwszą tego typu próbą w polskiej archiwistyce. Zawiera on 33 terminy, uszeregowane według wagi: otwiera je
29 Tamże,
s. 29-30.
rozdział IV, Klasyfikacja akt, s. 55-80.
31 Tamże, s. 69. Zob. także uwagi B. Ryszewskiego, Z zagadnień zespołu archiwalnego. Problem
zespołów archiwalnych pochodzących z registratur dziedziczących. Zagadnienie złożonych zespołów ar
chiwalnych, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia” 1973, z. 54, s. 142.
32 K. Konarski, Nowożytna archiwistyka, s. 35.
33 Tamże.
30 Tamże,