26
Hanna Staszewska
kursów archiwalnych, prowadzonych od 1925 r. w Archiwum Akt Dawnych
w Warszawie pod kierownictwem autora. Kursy te przeznaczone były dla
młodzieży akademickiej i miały na celu z jednej strony – praktyczne przygotowanie do pracy w archiwum, z drugiej – zapoznanie słuchaczy z archiwum
jako warsztatem pracy badawczej. Program obejmował m.in.: dzieje i organizację archiwów polskich i zagranicznych, metodykę, zarys ustroju administracji, a także zajęcia praktyczne. Wykładowcy to najwybitniejsi ówcześni
archiwiści warszawscy: m.in. Józef Paczkowski, Józef Siemieński. Kazimierz
Konarski, Aleksy Bachulski, Janusz Iwaszkiewicz21. Z powodu braku archiwalnych studiów uniwersyteckich kursy te wypełniały dotkliwą lukę i w jakiś sposób przygotowywały kadry. Jak wspominał Konarski: „Kurs wymagał
podręcznika, wymagał ustalenia i skodyfikowania zasad dogmatyki archiwalnej. Z kursów tedy urodził się podręcznik archiwistyki”22.
Podręcznik składa się ze wstępu, siedmiu r ozdziałów, dodatków, słownika ważniejszych terminów archiwalnych oraz indeksów.
We wstępie autor uznał dotychczasowe opracowania, autorstwa Sta
nisława Ptaszyckiego23 i Marcelego. Handelsmana24 za wysoce niewystarczające (rzeczywiście, były one skierowane raczej do historyków jako użytkowników archiwów) i powołał się na inspiracje podręcznikiem holenderskim
autorstwa Samuela Mullera, Johana Feitha i Roberta Fruina, a także ówczesną
literaturą niemiecką, francuską i angielską. Spory wkład w powstanie pracy
miały też uwagi i wskazówki Józefa Paczkowskiego25.
Konarski oparł swoje rozważania przede wszystkim na własnych doświadczeniach porządkowania w Archiwum Akt Dawnych akt kancelarii rosyjskiej XIX w. i do tego okresu oraz obszaru ograniczony jest podręcznik.
Wobec braku wzorców polskiej literatury archiwalnej, polskiej terminologii
i ustalonych metod pracy autor podjął ambitną i jakże wtedy potrzebną próbę usystematyzowania rodzimej teorii i metodyki archiwalnej.
W rozdziale pierwszym, poświęconym głównie definicji pojęcia „archiwum” oraz typologii archiwów (państwowe – niepaństwowe, ogólne – specjalne, scentralizowane – zdecentralizowane, centralne – prowincjonalne, naukowe – administracyjne itp.), pojawia się po raz pierwszy zasadnicza oś
21 K.
Konarski, Kursy archiwalne, „Archeion” 1927, t. 2, s. 184-193.
Konarski, Dalekie a bliskie, s. 234. Jeszcze w 1927 r. Konarski pisał: „Archiwistyka polska, w szczególności nowożytna, znajduje się niejako w stanie płynnym. Brak jej wyraźnej skrystalizowanej metodologii, określonych definicji pojęć, brak ujednostajnionej terminologii, dzięki
czemu jedne i te same rzeczy mają w różnych archiwach te same nazwy lub odwrotnie, te same
nazwy służą różnym przedmiotom”, K. Konarski, Z zagadnień nowożytnej, s. 106.
23 S. Ptaszycki, Encyklopedia nauk pomocniczych historii i literatury polskiej, wyd. 2, Lu
blin 1921.
24 M. Handelsman, Historyka. Zasady metodologii i teorii poznania historycznego, Za
mość 1921.
25 K. Konarski, Nowożytna archiwistyka, s. I-VII.
22 K.