Problematyka zespołu archiwalnego w podręcznikach archiwalnych
23
rębnianie zespołów archiwalnych, zwanych wtedy „działami”6. Regulamin
odegrał ważną rolę w ujednolicaniu metod pracy w archiwach, nie odpowiadał jednak na wszystkie pytania i wątpliwości.
Kolejnym istotnym etapem kształtowania polskiej myśli archiwalnej był
IV Powszechny Zjazd Historyków Polskich, który odbył się w Poznaniu
6-8 grudnia 1925 r. Po raz pierwszy na zjeździe historyków utworzono odrębną sekcję archiwalną (Sekcja VI B), w ramach której toczyły się obrady7.
Wygłoszone na Zjeździe referaty oraz odbyta tam dyskusja odegrały ogromną rolę w upowszechnieniu i ugruntowaniu zasady proweniencji oraz w ujednoliceniu metodyki archiwalnej8. Należy też zaznaczyć, że na poznańskim
Zjeździe odbyła się pierwsza w środowisku polskich archiwistów dyskusja
terminologiczna dotycząca zespołu archiwalnego, a stało się to za sprawą
Konarskiego, który zaproponował stosowanie tego terminu; jednak w 1925 r.
wydawał się on zbyt nowy, aby uzyskać powszechne poparcie zebranych9.
6 Paragraf 2. stanowił: „Archiwalia, będące wypływem działalności jakiegokolwiek urzędu
czy organu, powinny stanowić w układzie danego archiwum odrębną jednostkę”, tamże.
7 J. Matysiak, IV Powszechny Zjazd Historyków Polskich w Poznaniu, 6-8 grudnia 1925 r.,
„Kronika Wielkopolski” 2013, nr 2(146), s. 28-35; I. Mamczak-Gadkowska, Problematyka archiwal
na na powszechnych zjazdach historyków polskich w międzywojennym, [w:] Archiwistyka oraz problemy
historii Polski, Polonii i dyplomacji XX wieku. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Edwardowi
Kołodziejowi w 70. rocznicę urodzin, red. J. Łosowski, Lublin 2011, s. 47-65.
8 Najważniejsze referaty poświęcono zasadzie proweniencji. Zob.: J. Paczkowski, Archiwalna
zasada proweniencji; A. Kaletka, Zagadnienia zasadnicze przy porządkowaniu aktów niemieckich;
A. Bachulski, Zastosowanie zasady proweniencji w porządkowaniu nowoczesnych zasobów archiwal
nych, [w:] Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Poznaniu 6-8 grudnia 1925,
Referaty, Sekcja VI, Poznań 1925.
9 Konarski sformułował na Zjeździe definicję zespołu archiwalnego: „[…] zespół archiwalny jest jednostką stanowiącą organiczną całość i składającą się z całokształtu registratury
danego urzędu”. Konarski zaproponował także definicję zbioru archiwalnego, nazywając go
zasobem: „[…] zasób jest zbiorem archiwaliów powstałych najczęściej drogą kolekcji niepowiązanych z sobą kancelaryjnie, a łączonych w jedną całość bądź charakterem (zbiór autografów),
bądź treścią (zbiór map), bądź sposobem powstawania (prywatna kolekcja rękopiśmienna)”.
Wskazał więc na zasadniczą różnicę między zespołem a zbiorem: zespół ma pochodzenie kancelaryjne i jest powiązany z aktotwórcą, zbiór zaś tworzy się niejako w sposób sztuczny, i pomiędzy jego poszczególnymi jednostkami nie zachodzą związki organiczne. Konarski wskazał też na fakt, że zespół tworzy zasada przynależności kancelaryjnej poprzez istnienie trzech
relacji: między jego poszczególnymi częściami, między zespołem i urzędem (wytwórcą akt),
wreszcie między zespołem i terytorium, którego dotyczy. Dyskutanci, głosem Kazimierza
Kaczmarczyka i Aleksego Bachulskiego, radzili „dokładne i wszechstronne” przeanalizowanie
problemu w większym gronie, już po Zjeździe. Witold Suchodolski stwierdził wręcz, że propozycje definicji przedstawione przez Konarskiego są zbyteczne, gdyż istnieją już ustalenia w tej
kwestii. Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu..., cz. II, s. 132-134; K. Konarski, Terminologia archiwal
na i jej problemy, „Archeion” t. 18, 1948, s. 71.