22
Hanna Staszewska
blemy porządkowania i inwentaryzacji zespołu oraz tworzenia pomocy archiwalnych, nie będą one jednak przedmiotem niniejszego referatu.
Archiwiści u progu II Rzeczypospolitej stanęli wobec ogromnych problemów: braków lokalowych, kadrowych, braku odpowiednich przepisów i regulacji. Masowa archiwizacja akt likwidowanych urzędów i instytucji zaborczych spowodowała znaczne zwiększenie zasobu archiwów i zmieniła ich
strukturę: punkt ciężkości przeniósł się na akta najnowsze. Dotkliwy był brak
teorii i metodyki archiwalnej, terminologii, fachowej literatury, metod pracy
i sposobów postępowania z dokumentacją we wszelkich jej aspektach, w tym
w zakresie gromadzenia, inwentaryzacji, brakowania itd.3
Metody porządkowania archiwaliów były niejednolite w archiwach różnych zaborów, a znajomość naukowych zasad posiadała wąska grupa ówczesnych archiwistów, przede wszystkim galicyjskich oraz warszawskich.
Stan opracowania zasobu w archiwach w momencie tworzenia polskiej
sieci archiwalnej był zły: wynikało to po części ze stanu kadry, która nie mając fachowego przygotowania, po amatorsku zaczęła pracę: często spisywano
po prostu poszczególne woluminy akt, nie zwracając uwagi na ich przynależność zespołową czy kancelarię4.
W takiej sytuacji potrzebą chwili było szybkie opracowanie przepisów
wewnętrznych dla archiwów, co doprowadziło do uchwalenia przez Radę
Archiwalną 25 lutego 1919 r. regulaminu pt. Porządkowanie archiwaliów będą
cych własnością państwa polskiego5, będącego pierwszym przepisem metodycznym dotyczącym porządkowania materiałów archiwalnych w archiwach
państwowych w Polsce. Zalecał on stosowanie zasady proweniencji i wyodzostał przetłumaczony na język angielski przez Wandę Fernand oraz Olgę V. Paul i opublikowany w Stanach Zjednoczonych przez Archiwum Narodowe w Waszyngtonie pt. Schedule of
Internal Work in Modern Archives. Recenzja ukazała się w „The American Archivist” vol. 5, nr 1,
1942, s. 42-44. Za: W. Chorążyczewski, Myśl archiwalna Ryszarda Przelaskowskiego, [w:] Ryszard
Przelaskowski. Dyrektor, bibliotekarz, archiwista, Warszawa 2010, s. 94.
3 I. Mamczak-Gadkowska, Archiwa Państwowe w II Rzeczypospolitej, Poznań 2006, s. 283-284;
A. Tomczak, Archiwistyka polska (1918-1969). Z dziejów kształtowania się dyscypliny naukowej i jej
nazwy, „Rocznik Biblioteki Narodowej” r. 7, 1971, s. 128-131; B. Ryszewski, O badaniach i dorob
ku archiwistyki polskiej z lat 1918-1939, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Historia, z. 147,
1984, s. 175.
4 T. Manteuffel, Archiwa państwowe w minionym pięćdziesięcioleciu, „Archeion” t. 50, 1968,
s. 12. Konarski, który pracę w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie zaczął we wrześniu
1921 r., we wspomnieniach pisał o swoich początkach w archiwum: „Polska teoria archiwalna,
przynajmniej w jej nowożytnym odgałęzieniu, nie istniała właściwie zupełnie. Brak jej wypadło
łatać trochę praktyką, trochę improwizacją”, K. Konarski, Daleki e a bliskie. Wspomnienia szczęśli
wego człowieka, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965, s. 234.
5 Regulaminy archiwalne, oprac. B. Jagiełło, M. Motas, „Teki Archiwalne” 1971, nr 13,
s. 181-183.