Recenzje i omówienia
181
Decydującą rolę w tworzeniu komórek PPR odgrywali działacze
Komunistycznej Partii Polski, Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej,
Polskiej Partii Socjalistycznej-Lewicy oraz klasowych związków zawodowych. Komitet Miejski PPR spełniał przez kilka tygodni funkcję wojewódzkiej instancji partyjnej. Rozwój PPR miał charakter żywiołowy. Zdecydowana
większość osób wstępowała do partii z pobudek koniunkturalnych, nie będąc
świadoma jej celów i założeń programowych. Zastosowanie elementarnych
kryteriów ideowo-moralnych podczas przeprowadzonej w maju 1945 r. weryfikacji doprowadziło do zmniejszenia liczby członków tej partii w Poznaniu
z ponad 5 tys. do 1500.
Trudno na tym tle przemiany struktur politycznych w Poznaniu traktować jako zjawiska autentyczne. Z drugiej strony, poważnym uproszczeniem
byłoby widzieć dokonywane przez poszczególnych ludzi wybory polityczne wyłącznie w kategoriach moralnego bądź administracyjnego przymusu.
Wielu osobom pragnącym czynnie włączyć się w odbudowę różnych dziedzin życia mias ta wydawało się, że największe możliwości może dać członkostwo w PPR, której hegemonistyczna rola nie budziła od początku wątpliwości. Osobom, które w okresie międzywojennym działały w związkach
zawodowych bądź w partiach grupujących robotników (Narodowa Partia
Robotnicza), partia ta jawiła się przez swą frazeologię i samą nazwę jako
siła polityczna bliska tamtym orientacjom. Nie bez znaczenia były preferencje obejmujące członków tej partii, szczególnie istotne w niezwykle trudnych warunkach życia w pierwszych powojennych miesiącach. Powyższe
okoliczności wyjaśniają najogólniej rozwój liczbowy PPR w mieście o słabych tradycjach nie tylko komunistycznych, ale nawet szerzej pojętych lewicowych.
Wszystkie pozostałe partie polityczne ustępowały zdecydowanie pod
względem roli politycznej PPR zarówno w wymiarze całego miasta, jak
i poszczególnych środowisk. Wynikało to z ogólnej sytuacji, jaka panowała w państwie. PPR miała do swej wyłącznej dyspozycji najistotniejsze wówczas instrumenty sprawowania władzy: aparat bezpieczeństwa i wojsko,
oraz decydowała praktycznie o obsadzie stanowisk w administracji państwowej wszystkich szczebli. Dokonujące się w Polsce zmiany ustrojowo-polityczne odbywały się pod dyktando PPR. Na tym tle liczebność pozostałych
partii nie może być brana pod uwagę jako wyznacznik ich rangi politycznej. Może natomiast świadczyć w pewnej mierze o autentycznych sympatiach politycznych społeczeństwa. Pierwiastek koniunkturalizmu motywujący wstępowanie do Polskiej Partii Socjalistycznej, Stronnictwa Ludowego,
Stronnictwa Demokratycznego, a później do Polskiego Stronnictwa Ludowego
i Stronnictwa Pracy, był bowiem znacznie słabszy niż w przypadku PPR.
Dopiero powstanie PSL i wiążące się z tym rozbudzenie społecznych nadziei
na budowę w Polsce ustroju autentycznie demokratycznego wpłynęło na
ograniczenie napływu nowych członków do PPR.