Archiwa i archiwalia prywatne w zasobie Archiwum Państwowego w Szczecinie
153
W okresie II wojny światowej spuścizny rodowe, archiwa prywatne i kolekcje, będące w zasobie pruskiego Archiwum Państwowego w Szczecinie,
podobnie jak większość archiwaliów tej placówki zostały rozśrodkowane celem zabezpieczenia przed zniszczeniem w trakcie nalotów bombowych na
miasto. Miejscami ewakuacji były dwory i kościoły na Pomorzu. Po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. znaczna część ewakuowanego zasobu,
w tym omawiane archiwalia proweniencji prywatnej zostały zabezpieczone
przez polskich archiwistów i stały się one częścią zasobu polskiego Archiwum
Państwowe w Szczecinie9. Uzupełnione zostały one o inne „poniemieckie” archiwalia prywatne i społeczne zabezpieczone przez władze polskie na ziemiach Pomorza Zachodniego w 1945 r. Wspomniane materiały w zasobie
szczecińskiej placówki tworzą w znaczącej części odrębne zbiory, np. (65/11)
Zbór Samuela Gottlieba von Loepera, (65/26) Archiwum rodu von ZitzewitzMuthrin itd. Część z nich jednak, zwłaszcza materiały o charakterze kolekcjonerskim i naukowym została włączona do zbioru archiwalnego (65/16)
Rękopisy i Spuścizny10.
1 sierpnia 1945 r., niespełna miesiąc po ostatecznym przejęciu Szczecina
przez państwo polskie, powołano Archiwum Państwowe w Szczecinie. Po
okresie pionierskim (do 1950 r.), kiedy głównym zadaniem placówki było
zgromadzenie zachowanych i zabezpieczonych archiwaliów „poniemieckich”, Archiwum Państwowe w Szczecinie zaczęło przejmować również
materiały archiwalne wytworzone już przez polskich twórców na Pomorzu
Zachodnim. Zgodnie z dekretem z 29 marca 1951 r. o archiwach państwowych, a także przepisach wykonawczych, m.in. definiujących pojęcie materiałów archiwalnych i państwowego zasobu archiwalnego, szczecińskie archiwum przejmowało nie tylko dokumentację wytworzoną przez państwowe
instytucje. Posiadało ono również prawo do przejmowania akt organizacji
społecznych i osób prywatnych11.
Szczecińska placówka przejmowała do zasobu oprócz dokumentacji jednostek państwowych przede wszystkim archiwa organizacji społecznych:
Polskiego Związku Zachodniego (1950), Ligi Lotniczej (1960), Ligi Morskiej
9 Zob. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Szczecinie. Przewodnik po zasobie, red. H. Lesiński,
Warszawa 1964, s. 18-21; M. Stelmach, Losy archiwaliów szczecińskich w okresie II wojny światowej,
„Szczeciński Informator Archiwalny” 1995, nr 9. s. 17-39.
10 Archiwum Państwowe w Szczecinie. Przewodnik, s. 452-483.
11 Dekret z 29 marca 1951 r. o archiwach państwowych, Dz.U. 1951, nr 19 poz. 149; Roz
porządzenie Rady Ministrów z 26 kwietnia 1952 r. w sprawie państwowego zasobu archiwalnego, Dz.U. 1952, nr 24 poz. 165; R. Górski, Archiwa osobiste. Problemy gromadzenia, opracowania
i udostępniania, „Problemy Archiwistyki” 2009, nr 2, s. 23-26; tegoż, O udostępnianiu archiwaliów
proweniencji prywatnej słów kilka, „Problemy Archiwistyki” 2009, nr 4, s. 1-3; A. Jabłońska, Tak
zwane archiwa społeczne w Archiwum Państwowym w Szczecinie, „Szczeciński Informator Archi
walny” 2012, nr 21, s. 153-155.