Formy ochrony dokumentacji nieurzędowej w Archiwum Państwowym w Szczecinie
143
Komisje, inwentaryzując zasób archiwów niepaństwowych, prowadziły
jednocześnie badania nad historią regionu i z jednej strony – działaniom tym
nadawały rangę naukową o wiele większą niż miało to miejsce w towarzystwach historycznych, z drugiej zaś – w działalności praktycznej zajmowały się wspomnianą ewidencją zasobu aktowego nieobjętego nadzorem przez
archiwa państwowe. Komisje powstawały w okresie żywej dyskusji nad rolą
i znaczeniem dziejów regionalnych w badaniach historycznych.
Aż do końca XIX w. stosunek zdecydowanej większości badaczy uniwersyteckich do problematyki badań nad historią regionalną (Landesgeschichte)
był negatywny. Odnoszono się z nieufnością do osób zajmujących się regionalistyką, traktując je jako amatorów pozbawionych naukowego warsztatu16.
Jednakże pod koniec XIX w., kiedy zaczęły powstawać katedry na uniwersytetach zajmujące się badaniami niemieckich obszarów wschodnich, stosunek do badań regionalnych uległ zmianie. Impulsy przyszły z Pomorza. To
właśnie profesor mediewistyki uniwersytetu w Greifswaldzie Ernst Bernheim
(1850-1942) był pierwszym, który stawiał na równorzędnej płaszczyźnie badania ogólnoniemieckie i lokalne. Dla Bernheima historia regionalna była odrębną dziedziną nauki. Określał ją jako historię lokalną (Lokalgeschichte) i traktował jako historię kultury, którą widział w powiązaniu z historią powszechną
Niemiec. Bernheim wskazywał, że historia regionalna jest niezbędna do opisania rozwoju politycznego Niemiec jako całości17, traktując regionalne opracowania za nieodzowną podstawę wszelkich prac o charakterze ogólniejszym,
a nawet podstawę tworzenia syntez18. Myśli Bernheima rozwijał i kontynuował Karl Lamprecht, wybitny historyk gospodarczy i metodolog, na uniwersytecie lipskim. Dzięki niemu od około 1900 r. historia regionalna znalazła swe
miejsce na uniwersytetach, stając się odrębną dyscypliną19. Od 1916 r. na mocy
rozporządzenia ministra spraw duchowych i kształcenia ogłoszonego 2 grudnia 1915 r. wprowadzono ją jako przedmiot nauczania w szkołach średnich20.
Komisja Historyczna Pomorza powstała w Prusach stosunkowo późno,
bo 34 lata po pierwszej, założonej w pruskiej prowincji Saksonii. Na zebraniu
badań nad dziejami regionalnymi i jej rola w opracowywaniu zasobu archiwów niepaństwowych (1910-1945), „Szczeciński Informator Archiwalny“ 2006(19), s. 25-35.
16 Tamże, s. 62.
17 E. Bernheim, Lokalgeschichte und Heimatkunde in ihrer Bedeutung für Wissenschaft und Un
terricht, „Pommersche Jahrbücher“ 1900(1), s. 24.
18 L. Turek-Kwiatkowska, Przemiany świadomości historycznej społeczeństwa pomorskiego
w XIX wieku, Szczecin 1989, s. 192.
19 R. Unterstell, Klio in Pommern. Die Geschichte der pommerschen Historiographie 1815 bis 1945,
Köln-Weimar-Wien 1996, s. 2.
20 Por. M. Wehrmann, Der preussische Ministerialerlaß über den Geschichtsunterricht an den
höheren Schulen und die Heimatgeschichte, „Korrespondenz-Blatt“ 1916, nr 1-2, s. 2-5; tegoż, Die
Heimatgeschichte im Unterrichte der höheren Schulen, „Korrespondenz-Blatt“ 1917, nr 7/8, s. 204-206.