Formy ochrony dokumentacji nieurzędowej w Archiwum Państwowym w Szczecinie
141
skich, inicjując adaptowanie w latach następnych spuścizn naukowych pracowników archiwum oraz innych badaczy pomorskich lub kolekcjonerów.
M.in. w 1883 r. archiwum nabyło spuściznę liczącą około 20 tysięcy j.a., w tym
ok. tysiąc dokumentów pergaminowych, najstarszy z 1108 r. Był to zbiór archiwalny Juliusa Bohlena właściciela ziemskiego z wyspy Rugii, z zamiłowania historyka-kolekcjonera.
Robert Klempin stał się twórcą nowej edycji kodeksu dyplomatycznego
Pomorza. Przy opracowywaniu tego kodeksu w szerokim zakresie korzystano z archiwaliów niepaństwowych – miejskich, kościelnych i prywatnych.
Klempin nawiązał kontakty z 93 właścicielami dóbr rycerskich, posiadającymi
archiwa rodowe, celem wydostania od nich dokumentów, lecz bez większych
rezultatów. Wówczas powszechny był jeszcze brak zrozumienia dla udostępniania prywatnych zasobów. Wytyczne konferencji archiwalnych w stosunku
do archiwów prywatnych jako zasadę polecały: „[…] nie można i nie wolno
przy tej pracy podważyć prawa dotychczasowego właściciela, właścicielowi
należy dać dokładny spis wykorzystanych akt i prosić o zgodę na ich publikację, uzgodnić z właścicielem robienie odpisów, można wykorzystać istniejące
inwentarze, jeśli nie można dotrzeć do akt, przy wykorzystywaniu archiwum
rodowego, właściciel nie może być narażony na żadne koszty”14.
Jednak w drugiej połowie XIX w., mimo wielu trudności stawianych przez
właścicieli, archiwiści-historycy zaczynają początkowo nieśmiało penetrować
archiwa rodowe, korzystając z okazji, gdyż wśród pomorskich rodzin szlacheckich powstało zapotrzebowanie na opracowywanie historii własnych rodów. Wspomniany współpracownik Klempina, Kratz, otrzymał możliwość
napisania historii rodziny von Kleist. W tym celu zostały mu przez zainteresowanych udostępnione konieczne akta. Podobnie było z archiwum rodu
Zitzewitzów, które pochodziło z przełomu XVII i XVIII w. Założył je Rüdiger
Otto von Zitzewitz (zm. 1714), właściciel kilku majątków w powiecie sławieńskim. Jeden z jego następców Friedrich von Zitzewitz (1721-1781) wspomniane archiwum znacznie powiększył. Akta te częściowo uporządkował
w latach 1895-1900 Max Stojentin, przygotowując swą fundamentalną pracę Geschichte des Geschlechts von Zitzewitz. Ale dopiero w 1938 r. archiwalia
rodu von Zitzewitz przekazano jako depozyt do Archiwum Państwowego
w Szczecinie.
Rozwój nauk historycznych, objawiający się zainteresowaniem nie tylko dla historii politycznej, lecz także zagadnień gospodarczych i społecznych
wywołał konieczność dotarcia i opracowania źródeł umożliwiających zajęcie się tą problematyką. Pomocna w tym względzie była reforma całej służby archiwalnej w 1867 r., wprowadzona przez Ottona von Bismarcka, czyniąca z archiwów placówki naukowe, zwłaszcza w okresie lat 1875-1895, kiedy
14 Cytat
za L.Turek-Kwiatkowska, Z dziejów służby archiwalnej, s. 144.