Przegląd Archiwalno-Historyczny 2 (2015) | Page 141

Formy ochrony dokumentacji nieurzędowej w Archiwum Państwowym w Szczecinie 141 skich, inicjując adaptowanie w latach następnych spuścizn naukowych pracowników archiwum oraz innych badaczy pomorskich lub kolekcjonerów. M.in. w 1883 r. archiwum nabyło spuściznę liczącą około 20 tysięcy j.a., w tym ok. tysiąc dokumentów pergaminowych, najstarszy z 1108 r. Był to zbiór archiwalny Juliusa Bohlena właściciela ziemskiego z wyspy Rugii, z zamiłowania historyka-kolekcjonera. Robert Klempin stał się twórcą nowej edycji kodeksu dyplomatycznego Pomorza. Przy opracowywaniu tego kodeksu w szerokim zakresie korzystano z  archiwaliów niepaństwowych –­ miejskich, kościelnych i  prywatnych. Klempin nawiązał kontakty z 93 właścicielami dóbr rycerskich, posiadającymi archiwa rodowe, celem wydostania od nich dokumentów, lecz bez większych rezultatów. Wówczas powszechny był jeszcze brak zrozumienia dla udostępniania prywatnych zasobów. Wytyczne konferencji archiwalnych w stosunku do archiwów prywatnych jako zasadę polecały: „[…] nie można i nie wolno przy tej pracy podważyć prawa dotychczasowego właściciela, właścicielowi należy dać dokładny spis wykorzystanych akt i prosić o zgodę na ich publikację, uzgodnić z właścicielem robienie odpisów, można wykorzystać istniejące inwentarze, jeśli nie można dotrzeć do akt, przy wykorzystywaniu archiwum rodowego, właściciel nie może być narażony na żadne koszty”14. Jednak w drugiej połowie XIX w., mimo wielu trudności stawianych przez właścicieli, archiwiści-historycy zaczynają początkowo nieśmiało penetrować archiwa rodowe, korzystając z  okazji, gdyż wśród pomorskich rodzin szlacheckich powstało zapotrzebowanie na opracowywanie historii własnych rodów. Wspomniany współpracownik Klempina, Kratz, otrzymał możliwość napisania historii rodziny von Kleist. W  tym celu zostały mu przez zainteresowanych udostępnione konieczne akta. Podobnie było z archiwum rodu Zitzewitzów, które pochodziło z przełomu XVII i XVIII w. Założył je Rüdiger Otto von Zitzewitz (zm. 1714), właściciel kilku majątków w  powiecie sławieńskim. Jeden z jego następców Friedrich von Zitzewitz (1721-1781) wspomniane archiwum znacznie powiększył. Akta te częściowo uporządkował w  latach 1895-1900 Max Stojentin, przygotowując swą fundamentalną pracę Geschichte des Geschlechts von Zitzewitz. Ale dopiero w  1938  r. archiwalia rodu von Zitzewitz przekazano jako depozyt do Archiwum Państwowego w Szczecinie. Rozwój nauk historycznych, objawiający się zainteresowaniem nie tylko dla historii politycznej, lecz także zagadnień gospodarczych i społecznych wywołał konieczność dotarcia i  opracowania źródeł umożliwiających zajęcie się tą problematyką. Pomocna w tym względzie była reforma całej służby archiwalnej w 1867 r., wprowadzona przez Ottona von Bismarcka, czyniąca z archiwów placówki naukowe, zwłaszcza w okresie lat 1875-1895, kiedy 14 Cytat za L.Turek-Kwiatkowska, Z dziejów służby archiwalnej, s. 144.