Metodyka i problemy opracowania archiwaliów rodzinnych
121
kie zespoły podworskie w archiwum olsztyńskim55. W większości wypadków podchodzono do schematu elastycznie i dostosowano do stanu zachowania oraz specyfiki konkretnego zespołu, np. archiwów Potockich z Łańcuta
czy Zamoyskich56. Do archiwów uporządkowanych według schematu sporządzonego przez archiwistę należy Archiwum Dzikowskie Tarnowskich,
któremu nadano układ według form dokumentacji: 1. Dokumenty pergaminowe, 2. Akta i księgi, z zachowaniem pierwotnego podziału na archiwa domowe i gospodarcze, 3. Mapy, plany (ułożone rzeczowo)57. Kolejny przykład
to Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów. Zostało ono podzielone na trzy
zasadnicze części: 1. Archiwum domowe (rodowe); 2. Zbiory; 3. Archiwum
gospodarcze dóbr Chodkiewiczów58.
Na szczególną uwagę, jako przykład wzorowej próby rekonstrukcji nawet
fragmentarycznych układów dawnych, zgodnie z zaleceniami Bańkowskiego,
zasługuje opracowanie archiwum siedliszowskiego Załuskich59. Prace nad
zespołem, liczącym około 10 mb akt z lat 1524-1904, rozpoczęto z końcem
roku 1954. Materiały znajdowały się prawie wyłącznie w stanie luźnym (ksiąg
i poszytów było zaledwie około 0,7 mb) i były, poza niewielkimi grupami akt,
pozbawione pomocy. W majątkach Załuskich i Przerembskich nie było porządnie zorganizowanej kancelarii administracji dóbr, a wszystkie sprawy,
zarówno należące do dominium, jak i zarządu dóbr, skupiały się w ręku właściciela. W efekcie brakowało rozgraniczenia kompetencji mandatariusza, administratora i właściciela, co bardzo utrudniało ustalenie przynależności kancelaryjnej akt. Wystąpiło ono szczególnie przy poszytach akt siedliszowskich,
zszytych około roku 1835, w których łączono materiały różnych kancelarii.
Jako że obok nich znajdowały się akta luźne dotyczące tych samych spraw,
podjęto decyzję o rozpruciu poszytów i połączeniu akt według przynależności zespołowej i kancelaryjnej. Jako przykład praktyki kancelaryjnej pozostawiono bez zmian dwie jednostki.
Kolejne utrudnienia to fragmentaryczny stan zachowania archiwaliów
oraz brak spisów akt, które uniemożliwiły przywrócenie aktom ich pierwotnego układu. Z uwagi na specyfikę zachowanych materiałów nie można też
było zastosować schematu zalecanego w instrukcji z 1953 r. Zgodnie z narastaniem archiwum wydzielono dwie podstawowe części: I. Archiwum rodzinne,
55 A. Przywuska, Akta podworskie w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Olsztynie, „Ko
munikaty Mazursko-Warmińskie” 1964, t. 8, nr 2, s. 168-195.
56 B. Smoleńska, T. Zielińska, Archiwalia prywatne w Archiwum Głównym Akt Dawnych w War
szawie (Archiwa magnackie), „Archeion” 1962, t. 38, s. 167-197.
57 B. Ratusiński, Archiwum Dzikowskie Tarnowskich, „Rocznik Województwa Rzeszowskiego”
1964-1965, t. 5, s. 117-136.
58 S. Pełeszowa, Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów (1499-1932), „Archeion” 1979, t. 69,
s. 119-120.
59 A. Palarczykowa, Archiwum Siedliszowskie Załuskich, „Archeion” 1960, t. 32, s. 57-77.