Metodyka i problemy opracowania archiwaliów rodzinnych
117
gląda sytuacja z aktami urzędowymi, związanymi z działalnością publiczną
członków rodziny. Najczęściej traktuje się je jako sukcesję i pozostawia w zespole. Można też, w uzasadnionych przypadkach, włączyć do właściwego zespołu akt proweniencji państwowej. Akta poszczególnych członków rodziny
także przeważnie stanowią część zespołu, ale bywa i tak, że sam twórca nadawał im odrębność, którą należy zachować43.
Dla nowo nabywanych zespołów zaproponowano we wskazówkach jednolitą nazwę składającą się z następujących elementów: określenia Archiwum
(stosuje się do zespołów względnie dobrze zachowanych) lub Akta (fragmenty), nazwy twórcy archiwum, nazwy dóbr, np. Archiwum Radziwiłłów
z Nagłowic, Akta Karwatów z Nawry, Archiwum dóbr Zabórek i Wąsy (jeśli archiwum dóbr składa się z akt wielu kolejnych właścicieli lub równoczesnych współwłaścicieli, pomijamy ich nazwiska), Archiwum Zabiełłów (jeśli
zachowały się akta wielu posiadłości o równorzędnym znaczeniu, można je
pominąć)44.
Kolejna kwestia, którą należy się zająć na etapie prac wstępnych, to wybór odpowiedniej metody porządkowania. Zachowano dotychczasowe trzy
metody, aczkolwiek dopuszczono bardziej elastyczne podejście do układów
nadanych przez twórcę (czyli dawnych archiwalnych). Miano je zachować,
gdy objęły większą grupę materiałów (widoczne w pomocach archiwalnych
lub sygnaturach). Dopuszczono odstąpienie od takiej rekonstrukcji wtedy,
gdy dawny porządek jest nielogiczny lub nieprzejrzysty, a także w przypadku układów chronologicznych, prowadzonych systemem austriackim. Za
chowanie lub przywrócenie układu kancelaryjnego ma zastosowanie głównie
w archiwach podworsko-przemysłowych i aktach administracji dóbr z XIX
i XX w. Pomimo że trzeci sposób postępowania stosuje się wtedy, gdy nie ma
możliwości obrania dwóch pierwszych, to w praktyce ma on miejsce najczęściej. Zrezygnowano także z podania kryteriów, na których miały się opierać
schematy ustalone przez archiwistę45.
Funkcjonujące w piśmiennictwie archiwalnym propozycje schematów
układów akt podsumował Ryszewski. Można wśród nich wyróżnić dwa zasadnicze typy układów. Pierwsze dzielą zespoły na grupy, wynikające z ich
składu i zawartości, np. najczęściej występujące grupy archiwaliów to: rodowe i rodzinne; osobiste; prawno-majątkowe; administracyjno-gospodarcze,
niekiedy uzupełnione o kolejne, np. dotyczące samego archiwum; działalności publicznej; zbiory; materiały obce. Niekiedy zamiast grupy akt administracyjno-gospodarczych wyróżnia się osobno akta administracyjne i gospodarcze, czasami także rachunkowe. Bywają poza tym podziały uwzględniające
43 Archiwistyka,
s. 114-116.
metodyczne do opracowywania archiwów podworskich, s. 491.
45 Tamże, s. 488-489.
44 Wskazówki