Oprawa Theatrum seu potius officina concionatorum…
101
tego typu znak własnościowy Josickiego9. Superekslibris wykonano przy pomocy dwóch tłoków (fot. 2a-b). Wycisk z większego ukazuje owalny pierścień
(70x53 mm), który składa się z dwóch stref10. Element zewnętrzny przedstawia wieniec laurowy z przewiązkami i rozetkami na osiach. W wewnętrzną
część pierścienia wpisano dewizę: „FRVSTRA VIVIT QVI NEMINI PRODEST
1579”. Jej poszczególne wyrazy zostały rozgraniczone wyobrażeniami lilii oraz motywem floralnym11. W historiografii zauważono, że przytoczona
sentencja stanowiła częsty komponent polskich superekslibrisów XVI oraz
XVII stulecia12. W pośrodku pierścienia, osobnym tłokiem, wyciśnięto rolwerkową tarczę, na której znajduje się godło herbu Ciołek. Tło tarczy ma imitować kamienny lub ceglany mur. Wdaje się, że oprawa z zaprezentowanym
superekslibrisem powstała z myślą o bibliotece Josickiego13. Herb znajdujący się na jego nagrobku oraz na tablicy fundacyjnej, umieszczonej na kanonii wzniesionej pierwotnie przez duchownego14, stanowi bowiem połączenie
herbów Ciołek i Doliwa15.
Znaki wodne znajdujące się na kilku końcowych kartach, dodanych do
woluminu przez introligatora, przedstawiają podwójny krzyż Duchaków
(fot. 3). Filigran ten należy łączyć z młynem papierniczym w podkrakowskim
9 Zob.
L. Formanowicz, Katalog, s. 43, nr 226.
10 Na fakt, że dwustrefowy pierścień stanowi wycisk jednego tłoka może wskazywać opra-
wa Testamenta in officio consulari Cracoviensi. Dla udekorowania jej okładziny użyto interesującego
nas narzędzia. Zarówno wieniec laurowy, jak i dewiza zostały obrócone tutaj o 180 stopni w stosunku do tego samego elementu dekoracyjnego na omawianej oprawie z biblioteki kanonika Josickiego; por. Archiwum Narodowe Kraków, Akta miasta Krakowa, rkps 772 (znany autorowi z fotografii); zob. A. Chmiel, Oprawy introligatora krakowskiego Kaspra Rajmana (Starszy)
1566-1600, „Przemysł i Rzemiosło” 1921, nr 1, s. 18.
11 Reprodukcję łudząco podobnego wycisku w formie pierścienia (stanowiącego element
superekslibrisu Marcina Złotnickiego) zamieściła M. Cubrzyńska-Leonarczyk, Polskie superek
slibrisy XVI-XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Centuria druga, War
szawa 2001, s. 132-133, tabl. 47. Według autorki, wycisk ten ma wymiary (73 x 53 mm).
12 Zob.: A. Kawecka-Gryczowa, Nieznany bibliofil polski XVI wieku Maciej Bech, „Roczniki
Biblioteczne” 1977, r. 21, z. 1-2, s. 124; M. Cubrzyńska-Leonarczyk, Polskie superekslibrisy, s. 11;
E. Bylinowa, Renesansowy księgozbiór rodziny Strzemboszów, [w:] Kolekcje historyczne. Księgozbiory
szlacheckie XVI-XVII wieku, Warszawa 2004, s. 36.
13 Herbem Ciołek posługiwał się także biskup krakowski, a następnie prymas i arcybiskup
gnieźnieński Bernard Maciejowski, którego Josicki był bliskim współpracownikiem. Nie jest
wykluczone, że omawiany wolumin był pierwotnie własnością hierarchy, a kanonik otrzymał
go później w darze.
14 Kanonia (obecnie przy ul. Kanclerza Jana Łaskiego 1) wzniesiona przez Josickiego została
rozbudowana w XVIII stuleciu. Pod koniec lat pięćdziesiątych XX w. rozebrano ją do piwnic,
a w 1961 r. odbudowano; zob. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5, Województwo poznańskie, red.
T. Ruszczyńska, A. Sławska, z. 3, Powiat gnieźnieński, oprac. T. Ruszczyńska, A. Sławska i in.,
Warszawa 1963, s. 58.
15 I. Polkowski, Katedra, s. 188 oraz p. 3; J. Walkowski, Wspomnienia, s. 181-182; J. Korytkowski,
Prałaci, t. 2, s. 194; Z. Świechowski, L. Krzyżanowski, Nagrobki i epitafia, [w:] Katedra gnieźnieńska,
red. A. Świechowska, t. 1, Poznań i in. 1970, s. 223.