Grecka diaspora w Poznaniu w XVIII i XIX w.
99
zantyjskiej z bogatą dekoracją z pereł i haftów, starożytne ornaty, kielichy,
księgi liturgiczne i mszały w pięknej oprawie38.
Duchowieństwo prawosławne dzieli się na „czarne” – są to kapłani celi
batariusze, prawie zawsze mnisi, przed którymi droga awansu w cerkwi sta
ła otworem i z nich zazwyczaj wywodzili się biskupi, oraz „białe” – należą
do niego kapłani posiadający rodziny, którzy sakrament małżeństwa przyjęli
przed święceniami diakonatu. Posiadamy niewiele informacji na temat kape
lanów poznańskiej wspólnoty.
Pierwszym duchownym poznańskiej gminy, o którym posiadamy infor
mację, był Atanazy Korda, mieniący się „kapelanem w mieście Poznaniu”.
Następnym był protopop39 cerkwi województw wielkopolskich Konstantyn
Chartofilax (Chartophilax) Okuta40 (Ukuta41). Pochodził z miasta Moskopole42.
Był autorem wydanej w Wiedniu pracy pt. Nowa pedagogja czyli Elementarz ła
twy do nauki dla małych dzieci, do nauki Romano-wołoskiej na pożytek powszechny
Romano-Wołochów43. W 1798 r. podarował przetłumaczone przez siebie z języ
ka greckiego na łacinę wiersze przebywającemu w Poznaniu ministrowi von
Vossowi44. Brał czynny udział w obradach Kongregacji pińskiej w 1791 r. jako
jedyny duchowny przedstawiciel województw wielkopolskich i prawdopo
38 Tamże,
s. 55.
wyszłe z użycia na początku XIX stulecia, określenie kapłana prawosławnego
wyższego stopnia, sprawującego opiekę nad kilkoma parafiami. Protopop jest w Cerkwi pra
wosławnej odpowiednikiem dziekana kierującego dekanatem.
40 E. Sakowicz, dz. cyt., s. 184.
41 A.S., dz. cyt.
42 Nieistniejące dziś miasto w górach nad rzeką Devoll w południowej Albanii. Na jego
miejscu znajduje się obecnie wieś Voskopojë w okręgu Korcza. Na początku XVIII w. Mosko
pole urosło do rangi ośrodka handlowego i kulturalnego znaczącego w skali Bałkanów, a na
wet Europy. Miejscowi kupcy kontrolowali handel na całych Bałkanach, od Dubrownika do
Konstantynopola, i wymieniali towary nawet z Niemcami i Wenecją. Okresem największego
rozkwitu Moskopola była połowa XVIII w. Miasto zamieszkiwało wówczas sześćdziesiąt ty
sięcy osób, znajdowały się tu kamienne budynki i brukowane ulice. Działało wówczas wiele
manufaktur i banków, drukarnia, a nawet grecka akademia – Hellênikon Frôntistêrio, istnie
jąca od 1744 r. Kończąca ją młodzież często kontynuowała naukę w przodujących ośrodkach
Europy Zachodniej, a o Moskopolu mówiono jako o „drugich Atenach”, w uznaniu dla konty
nuacji dzieła dydaktycznego dawnych Aten. Drukarnia w Moskopolu, założona około 1730 r.
, była jedną z dwóch istniejących wówczas w imperium osmańskim. Wydawano tu wiele prac
po grecku i po arumuńsku (alfabetem greckim), m.in. w 1770 r. ukazał się tu pierwszy nowo
żytny słownik języków bałkańskich: greckiego, albańskiego, arumuńskiego i bułgarskiego. Tu
również wydano pierwszą gramatykę języka arumuńskiego. W mieście istniały 72 świątynie
prawosławne i klasztory, działała szkoła ikonopisarstwa o specyficznym miejscowym stylu.
Moskopole upadło wskutek serii najazdów albańskich i tureckich. W 1769 r. miasto splądrowa
ły wojska osmańskie. W 1788 r. albańskie wojska Alego Paszy z Tepeleny spaliły miasto i wy
gnały jego mieszkańców. Do reszty Moskopole zostało zniszczone podczas I wojny światowej
w 1916 r. Źródło: (dostęp: 11 marca 2014 r. ).
43 A. S., dz. cyt.
44 „Gazeta Południowo-Pruska” nr 46 z 9 czerwca 1798 r.
39 Dawne,