Wielkopolskie organizacje kobiece u schyłku XIX w. ...
55
nej bowiem, opieki nad rannymi i pracy codziennej, po raz pierwszy oficjal
nie kobiety stanęły na froncie razem z mężczyznami. Liczna grupa pełniła
służbę w oddziałach pomocniczych, wsparcia. Do najodważniejszych dziew
cząt należały pielęgniarki, harcerki, członkinie „Sokoła”, zahartowane gim
nastyką, posiadające wiedzę przekazaną im podczas zajęć teoretycznych.
Przyzwyczajone do pracy fizycznej stanowiły nową siłę, której nie lekcewa
żono. Z całą mocą podkreślano zatem rolę organizacji harcerskich, skautin
gowych i sokolich, tak bardzo zwalczanych przez administrację niemiecką,
słusznie dostrzegającą w nich przyszłe zagrożenie35. Zakończenie I wojny
światowej przyniosło upragnioną niepodległość Polski, a także niespodzie
wane dla sytuacji kobiet rozwiązanie prawne: otrzymały czynne i bierne pra
wo wyborcze. Trudno było o większe podkreślenie ich zasług, a także zwień
czenie działań prowadzonych w przestrzeni społecznej od niemal stulecia.
Był to nie tylko akt polityczny. Bez wątpienia Rzeczpospolita, przyzna
jąc Polkom miejsce w szeregu współdecydujących o jej losach, podniosła zna
czenie kobiet, doceniła ich wysiłek, lecz nie u każdej obywatelki przyznane
prawo wywołało zadowolenie i dumę bądź satysfakcję. W przeciwieństwie
do państw europejskich, gdzie walka o prawa wyborcze była konsekwent
nie prowadzona przez cały wiek XIX, a wcale nie doprowadziła do przeło
mu w prawodawstwie, Polki, właściwie nie zabiegając o prawa wyborcze na
wet w połowie tak energicznie jak inne Europejki, otrzymały je. Zasługi Polek
dla ocalenia tożsamości narodowej, odbudowy niepodległego państwa były
dla każdego mężczyzny czymś, co powodowało, że nie wyobrażano sobie po
stąpić inaczej36. Można zatem stwierdzić, że trudne dla narodu chwile przy
niosły ewolucję w postrzeganiu roli i miejsca kobiet w społeczeństwie, naro
dzie i państwie. W tym jednak miejscu zaznaczyć wypada, że ich pozycja nie
była w całej odrodzonej Polsce taka sama. Przyczyn zróżnicowania w położe
niu Polek należy upatrywać w kilku płaszczyznach. Po pierwsze, niepodle
głość odzyskana 11 listopada 1918 r. nie dotyczyła Warmii, Mazur, Śląska ani
Wielkopolski. Podczas gdy na ziemiach II Rzeczypospolitej kobiety włączyły
się w życie państwa, biorąc udział w pierwszych wyborach w 1919 r., panie
mieszkające na Śląsku, Mazurach, na Warmii, a także te z Wielkopolski brały
udział w decydującym o ich przyszłości stadium walki.
Dopiero rok 1922 rozstrzygnął ostatecznie o kształcie ziem Polski. Już
w pierwszych miesiącach niepodległości wiedziano, że scalenie terenów
przyznanych Polsce nie będzie ani łatwym zadaniem, ani tym bardziej pręd
ko przebiegającym, ponad stuletnia przynależność do trzech różnych państw,
35 O
udziale kobiet w walkach podczas powstania wielkopolskiego i działaniu drużyn har
cerskich zob.: J. Karwat, Od idei do czynu. Myśl i organizacje niepodległościowe w Poznańskiem w la
tach 1887-1919, Poznań 2002, s. 443; A. Barłóg, Udział kobiet w powstaniu wielkopolskim 1918-1919,
Poznań 2008.
36 M. Pietrzak, dz. cyt., s. 28.