54
Patrycja Kanafocka
na Rzeszę Niemiecką z 1905 r. dopuszczały, jeszcze przed ustawą z 1908 r.,
udział kobiet w jego szeregach. W Towarzystwie i pośród członków rzeczy
wistych, i honorowych mogły znajdować się kobiety, miały one w myśl statu
tu równe prawa z mężczyznami32.
Przełom w funkcjonowaniu kobiet w przestrzeni społecznej przyniosła
wojna rozpoczęta w 1914 r. Wówczas matki i żony zajęły miejsce mężczyzn
we wszystkich niemal dziedzinach funkcjonowania. Wtedy też zaaktywizo
wały się te Wielkopolanki, które dotychczas z różnych przyczyn nie angażo
wały się w życie społeczne. Wojna wymogła zmiany, przyspieszyła je i mimo
trudności zmusiła do wzmożonej działalności istniejące już od pewnego cza
su towarzystwa. Stowarzyszenie Personału Żeńskiego w Handlu i Przemyśle
zintensyfikowało szkolenia dla kobiet, wskazując im konieczność podejmo
wania pracy i zrzeszania się w towarzystwa. Prowadzono kursy zawodowe,
niższego i wyższego stopnia, organizowano wykłady z języka polskiego, hi
storii, lecz i dotyczące nowego miejsca kobiety w społeczeństwie, jej zadań
wobec rodziny33.
Ogromny wysiłek podjęły wszystkie organizacje charytatywne, starając
się zapewnić bezpieczeństwo dzieciom, żywność i odzież walczącym, po
moc rodzinom żołnierzy, a potem powstańców, pozostawionym często bez
środków do życia. Wszystkie dotąd istniejące towarzystwa jednoczyły się we
współpracy. Towarzystwo Higieniczne powołało specjalistyczne kursy pielę
gniarskie, podobnie uczyniły założycielki Oddziału Poznańskiego Polskiego
Towarzystwa Czerwonego Krzyża. Polkom zależało szczególnie na tym, aby
opieka nad rannymi przeszła w ich ręce. Tymczasem na początku 1919 r. Polski
Urząd Sanitarny przejął placówki zdrowia, ale personel pozostał niemiecki.
Kobiety zatem podj ęły ogromny wysiłek i niemałe wyzwanie, próbując prze
szkolić wszystkie dziewczęta, które zgłaszały się do pracy pielęgniarskiej34.
Towarzystwo Opieki nad Żłobkiem zwiększyło liczbę dzieci przyjmowanych
pod opiekę. Panie z Towarzystwa Pań Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo
starały się zapewnić sycący posiłek, a także zadbać o ciepłą odzież i bieliznę
dla żołnierzy przebywających na froncie. Także w XIX w. kobiety niosły po
moc podczas powstań narodowych, więc ich działania podczas wojny świa
towej i powstania wielkopolskiego mieściły się w pewnych, wypracowanych
wcześniej regułach, pozostawały także w utrwalonych kulturowo kanonach.
Warto zaznaczyć, że było tak jedynie pozornie, obok działalności charytatyw
32 Ustawy
Towarzystwa dziennikarzy i literatów polskich na Rzeszę Niemiecką z siedzibą w Po
znaniu, Poznań 1905, s. 3.
33 Biblioteka Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, rkps. 888, Sprawozdanie z czyn
ności Stowarzyszenia Personału Żeńskiego w Handlu i Przemyśle za rok 1916/1917. 15 rok ist
nienia.
34 Sprawozdanie z rocznej działalności Okręgu Wielkopolskiego Polskiego Towarzystwa Czerwonego
Krzyża, wygłosz[one] na walnym zgromadzeniu delegatów w Poznaniu dnia 13 kwietnia 1920 roku przez
Juliettę Przyjemską, sekretarkę w zarządzie okręgowym, Poznań 1920, s. 2.