Wielkopolskie organizacje kobiece u schyłku XIX w. ...
51
Inicjatywa rozwijała się nie bez przeszkód, okazała się jednak trwałym ele
mentem życia społeczności nie tylko Gniezna, lecz i okolicznych miejscowo
ści. Szczególne zasługi Towarzystwo miało podczas wojny, w latach 1914-1918, ponieważ kobiety, zmuszone do pracy w zastępstwie mężczyzn, pra
wie cały swój czas spędzały poza domem, a wówczas dzieci przebywały
w żłobku pod opieką wychowawczyń21.
Inicjatywy rozwijane przez kobiety cieszyły się poparciem arcybiskupa
gnieźnieńsko-poznańskiego Edmunda Dalbora, to zaś umożliwiało szyb
kie rozszerzenie zakresu podejmowanych działań, wykraczając poza ramy
instytucji charytatywnej. Już w 1917 r. arcypasterz zobowiązał probosz
czów parafii w całej archidiecezji do wyłonienia spośród parafianek tych
pań, które chciałyby zgłosić się na kurs pielęgniarski organizowany przez
poznańskie Towarzystwo Higieniczne. Zachęcano do uczestnictwa w kur
sie kobiety w wieku od 21. do 35. roku życia (potem od 40.), o doskonałym
zdrowiu i zdolnościach finansowych, pozwalających na utrzymanie się pod
czas szkolenia w Poznaniu22. Projekt ten, realizowany podczas wojny, miał
swoje wcześniejsze wersje, propagowane w nieco skromniejszym rozmiarze.
Kursy urządzone w 1911 i 1913 r. trwały zaledwie dwa tygodnie, a planowa
ne w 1917 r. początkowo obliczone były na trzy miesiące, później zaś prze
dłużone do sześciu. Dziewczęta pobierały nauki teoretyczne w sali wykła
dowej Wydziału Lekarskiego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk,
natomiast praktyczne w szpitalach poznańskich23. Z inicjatywy Towarzystwa
Higienicznego organizowano „Samarytanki”, czyli grupy zajmujące się opie
ką nad chorymi24.
W Poznaniu funkcjonowało także Towarzystwo Katolickiej Opieki Dwor
cowej, które było częścią międzynarodowej organizacji Opieki Dworcowej,
z centralą w szwajcarskim Fryburgu25. Podstawą działania tego Towarzystwa
było zaangażowanie jak największej liczby osób gotowych pomagać rów
nież osobom przyjeżdżającym i wyjeżdżającym ze wsi i małych miejscowo
ści. Głównym zadaniem, zgodnie ze statutem było „[…] zwalczanie handlu
dziewczętami i usuwanie niebezpieczeństw grożących kobietom i dziew
czętom podróżującym przez udzielenie im odpowiedniej opieki i pomo21 Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Archiwum Parafii Gniezno – Św. Trójcy, do
kumenty Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Opieki nad Żłobkiem (1901-1922), sygn.
59572.
22 Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Archiwum Parafii Pobiedziska, dokumenty To
warzystwa Pań Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo: Okólnik wydany w Poznaniu w dn. 8 li
stopada 1917 r., przez Arcybiskupa Gnieźnieńsko-Poznańskiego Edmunda Dalbora do wszyst
kich księży proboszczów; List Towarzystwa Hygienicznego w Poznaniu do księdza proboszcza
w Pobiedziskach z dn. 4 stycznia 1918 r. sygn. AAG/AP4376.
23 A. Tułodziecka, dz. cyt., s. 18.
24 Tamże, s. 19.
25 S. Karwowski, dz. cyt., s. 242.