48
Patrycja Kanafocka
Bardzo wolno, choć konsekwentnie, zmieniano przekonania o roli i miej
scu kobiety w społeczeństwie. U schyłku XIX w. istniały towarzystwa ko
biece, w których koncentrowano się na pracy charytatywnej, tworzono coraz
więcej organizacji zrzeszających pracownice zawodów takich, jak: krawiec
two, modniarstwo, fryzjerstwo, księgowość itp. Najczęstszą formą udzia
łu kobiet w życiu publicznym było organizowanie wieców. Podczas spotkań
omawiano zarządzenia niemieckie godzące w szkolnictwo prywatne, sprawy
związane z wykształceniem kobiet oraz ich pracą zarobkową10. Stanowiły one
również doskonały pretekst do podsumowania dotychczasowej działalności
kobiet i wskazania jej nowych kierunków. Gromadziły one najprężniej dzia
łające panie, które nie wahały się wskazywać zarówno dobrych, jak i słabych
stron współpracy wewnątrz towarzystw. Warto wspomnieć, że podczas kra
kowskiego zjazdu kobiet, 11-12 maja 1913 r., z ziem zaboru pruskiego goszczo
no Anielę Tułodziecką, czołową działaczkę, założycielkę m.in. Towarzystwa
Przyjaciół Wzajemnego Pouczania i Opieki nad Dziećmi Warta, która w ob
szernym referacie przedstawiła stan relacji w zaborze, oddając nie tylko trud
ności, którym przeciwstawiały się członkinie, ale też wskazując wady w po
stępowaniu pań, niewystarczająco angażujących się w prace nad poprawą
sytuacji Polaków.
Omawiając zadania realizowane w towarzystwach, wskazywała organi
zacje funkcjonujące od początku drugiej połowy XIX w., takie jak chociażby
Towarzystwo Pomocy Naukowej dla Dziewcząt Polskich, ale znaczącą część
wystąpienia skoncentrowała na sprawach bieżących i rozwoju instytucji za
kładanych przez kobiety w ostatnim dziesięcioleciu XIX w. Jako założyciel
ka Warty szczegółowo omówiła działalność towarzystwa, wskazując na na
turalne, jej zdaniem, powołanie kobiety do opieki i wychowywania dzieci.
Łącząc je z potrzebą ochrony narodowości panie zdecydowały założyć Wartę,
która początkowo miała na celu prowadzenie zajęć z języka polskiego i hi
storii, pomoc w odrabianiu lekcji, a z czasem poszerzyła swoją działalność.
Kobiety zorganizowały bibliotekę, gromadziły i wypożyczały polskie książ
ki, a z czasem urządziły odczyty dotyczące wychowania i pielęgnacji dzieci11.
Dzieci, oprócz nauki, jeździły na wycieczki, bawiły się razem, spędzały czas
w polskim gronie. Po pierwszych, krytycznych wobec nowatorskiego pomy
słu uwagach rodzice coraz chętniej powierzali „warciankom” swoje pocie
chy. W ciągu dwóch miesięcy od założenia organizacji zapisano do niej po
nad tysiąc dzieci, które miały pobierać naukę, w regularnych zajęciach uczest
10 J. Sikorska-Kulesza, Trójzaborowe zjazdy kobiet na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wie
ku, w: Działaczki społeczne, feministki, obywatelki. Samoorganizowanie się kobiet do 1918 roku (na tle po
równawczym), t. 1, pod red. A. Janiak-Jasińskiej, K. Sierakowskiej, A. Szwarca, Warszawa 2008,
s. 85.
11 M. Abram, dz. cyt., s. 88-89.