34
Grzegorz Łukomski
łożenia geograficznego, a więc także środowiska geograficznego, klimatu etc.
W takim zakresie dotyczy ona także Rzeczypospolitej, państwa restytuowa
nego w XX w. W przypadku Polski, położonej w sercu Europy, realia geopoli
tyczne miały od wieków także bardzo istotny aspekt globalny, który stanowi
część rozważań w prezentowanej pracy. Podstawą myślenia geopolitycznego
był realizm polityczny, reprezentowany przez środowiska konserwatywne
i narodowe. Do nurtu tego zaliczyć należy myśl polityczną ks. Adama Jerzego
Czartoryskiego, Aleksandra Wielopolskiego oraz tradycję krakowskich s tań
czyków.
Powróćmy jednak do konstatacji Mackindera, gdyż jego teoria zawiera
pewne istotne wskazania dotyczące spraw polskich. Nadrzędną troską bry
tyjskiego uczonego była trwałość Imperium, nad którym, co dostrzegało wie
lu, w XX w. „słońce już poczęło zachodzić”. Empirycznie fakt ten udowodni
ły wydarzenia I wojny światowej i wersalski pokój, które stały się początkiem
łańcucha wydarzeń, zmierzających do dekompozycji globalnej brytyjskiej do
minacji. Przez kilka wieków bowiem Wielka Brytania, dzięki położeniu geo
graficznemu, organizacji społecznej i potencjałowi ludzkiemu (Man-Power),
stała się praktycznie dominującą w świecie siłą. Tymczasem wyrosły inne
potęgi, opierające swoją siłę na niezmierzonych zasobach Wyspy Świata.
Mackinder zwrócił uwagę na to, iż potęga morska w dłuższej perspektywie
czasowej zależy od podstawy lądowej. Geopolityczne prawo Mackindera
sprowadzało się w skrócie i znaczącym uproszczeniu do stwierdzenia: kto
panuje nad Wschodnią Europą, panuje nad Obszarem Centralnym; kto pa
nuje nad Obszarem Centralnym, panuje nad Światową Wyspą; kto panuje
nad Światową Wyspą, panuje nad światem. Wyspa Świata i Heartland stano
wią zatem najważniejszy cel w grze o panowanie nad światem między potę
gą morską i lądową. Kluczem do naturalnie ufortyfikowanego przez natu
rę Heartlandu jest otwarta przestrzeń między Morzami Bałtyckim i Czarnym,
obszar Międzymorza, czyli Pas Środka – jak go nazwał Mackinder. Europa
Środkowo-Wschodnia stanowi najistotniejszą część owego systemu.
Jedynym sposobem zdobycia trwałego panowania w świecie, „zwy
cięstwa w historii” – jak to określał – było przeszkodzenie w opanowaniu
Heartlandu przez potęgę lądową. Cel ten można zrealizować, tworząc między
Niemcami a Rosją system niezależnych i silnych państw Europy Środkowo-Wschodniej, którego najważniejszą częścią byłaby Polska. Zatem popieranie
silnej Polski było podstawowym interesem brytyjskiej polityki i dyplomacji
po I wojnie światowej. Tymczasem polityka Albionu w okresie międzywojen
nym, działając wbrew własnym najistotniejszym interesom, zrobiła wszyst
ko dla zjednoczenia interesów Moskwy i Berlina – zamiast wzmocnić Pas
Środka. Brytyjskie elity polityczne nie skorzystały z przemyślanych i przewi
dujących, ba – wizjonerskich koncepcji uczonego. Mackinder nie był słuchany,
a jego myśli uważano za ekscentryczne. Zadecydował, jak często bywa, prag
matyzm. Praktyczni politycy parlamentarni myśleli w kategoriach kolejnych
wyborów, a dłuższa niż pięcioletnia perspektywa czasowa graniczyła w ich