Przegląd Archiwalno-Historyczny
Tom I
Poznań 2014
Grzegorz Ł u k o m s k i (Poznań)
Polacy i Niemcy
w geopolitycznej przestrzeni XX w.1
Problem zawarty w tytule pracy nie jest wyłącznie z gatunku akademickich –
odnosi się do geopolitycznego obszaru polityki polskiej w XX w. O ile nie
budzi wątpliwości okres do 1918 r. (Wielka Wojna i okres ją poprzedzają
cy) oraz – chociaż w mniejszym stopniu – lata 1939-1945 (II wojna światowa),
o tyle przedmiotem sporu i analiz jest okres istnienia systemu totalitarnego
po 1945 r. oraz dekompozycji komunizmu w europejskich krajach sowieckich
i postsowieckich po 1990 r.
Wśród niezależnych publicystów i historyków bowiem pojawiły się kon
statacje, iż przez większość minionego stulecia polityczny status narodu
i państwa to właściwie okupacja, a w pewnych okresach nawet „coś gorsze
go” niż stan niewoli, braku suwerenności i podmiotowości. Polityczny dys
kurs wokół politycznej przestrzeni polskości stanowi przedmiot niniejszej
pracy. Autor powyższej diagnozy: Józef Mackiewicz, pisarz, publicysta, inte
lektualista – to postać wybitna. Do jego przenikliwych myśli i diagnoz będzie
my jeszcze wracać2. Nader interesująca jest refleksja historyczna oraz uwa
gi Oskara Haleckiego, znakomitego polskiego badacza dziejów, pracującego
po wrześniu 1939 r. na emigracji, opublikowane w 1945 r., na temat rozbio
rów Rzeczypospolitej. Do trzech pierwszych rozbiorów (1772, 1793, 1795) do
liczył on układ niemiecko-sowiecki z 28 września 1939 r. jako piąty rozbiór
Polski, gdyż wcześniej jeszcze los państwa rozstrzygnięty został na kongre
sie wiedeńskim w 1815 r. Wówczas bowiem, podobnie jak w 1795 r., nastąpił
całkowity rozbiór kraju. Ponadto zasadnie zauważył, iż nie sposób nazwać
1 Obszerniej na ten temat por.: G. Łukomski, Polityczna przestrzeń polskości w XX w. Bezpie
czeństwo polityczne Rzeczypospolitej z perspektywy racji stanu, Poznań-Londyn 2013.
2 J. Mackiewicz, Okupacja – czy coś gorszego? O Ninie Karsov kontrrewolucyjnym piórem, „Wia
domości” (Londyn) 1970, nr 12/13.