230
Recenzje i omówienia
Zasadnicza część książki składa się z pięciu rozdziałów poprzedzonych
wstępem. We Wstępie autorka omawia znaczenie podjętych badań, wskazu
jąc, że oratorstwo sejmowe jest świadectwem stanu kultury ówczesnego spo
łeczeństwa, jego umysłowego i moralnego poziomu, a zarazem kluczem do
zrozumienia mentalności współczesnych Polaków (s. 11-12). Dalej wprowa
dza czytelnika w problematykę pracy, omawiając szerzej zagadnienia zwią
zane z kulturą polityczną oraz metodologią badań.
W rozdziale I Materiał i jego źródła Dawidziak-Kładoczna charakteryzuje
diariusze sejmowe, które stanowią dla badań ważny kontekst interpretacyjny,
jako że zawierają relację z czynności podejmowanych w sejmie. Osobny pod
rozdział poświęca obiektowi swoich badań – tekstom mów, przybliża mate
riał źródłowy oraz metody badań sejmowych przemówień. Porusza przy tym
istotne zagadnienia natury metodologicznej: kwestię autentyczności mów
(analizie poddano tylko teksty cytowane w diariuszach, natomiast wystąpie
nia streszczane stanowiły jedynie materiał pomocniczy) oraz problem rzeczy
wistego autorstwa tekstów. Omawia również różnice pomiędzy wersją pisa
ną mowy a jej realizacją mówioną.
Rozdział II autorka poświęca omówieniu zaplecza historycznego i kul
turowego Sejmu Wielkiego, które stanowi ważny kontekst dla badań nad
mowami. W pierwszej kolejności przedstawia przebieg i znaczenie Sejmu
Czteroletniego, w dalszej części charakteryzuje pokrótce szlachtę jako gru
pę społeczną, skupiając uwagę na systemie jej poglądów oraz podstawowych
wyznacznikach kultury szlacheckiej. Badaczka stwierdza, że duże znacze
nie oratorstwa w Rzeczypospolitej upatrywać należy w wysokim wartościo
waniu wolności osobistej, w tym wolności słowa, w obrębie tejże kultury.
Rozdział kończą uwagi na temat działalności mówców sejmowych, a także
recepcji mów poszczególnych oratorów, do których zostały dodane przyto
czenia świadectw z epoki.
W obszernym rozdziale III Mowa sejmowa w perspektywie genologicznej autor
ka przechodzi do opisu badanego materiału. Podkreśla konieczność uwzględ
nienia w nim powiązań między poszczególnymi mowami sejmowymi, gdyż
opis wyizolowanych tekstów miałby niezupełny charakter. W konsekwencji
opowiada się za wzięciem pod uwagę szerokiego kontekstu pragmatycznego,
który tworzy częstokroć ciągła dyskusja parlamentarna prowadzona w cza
sie obrad sejmu. Od wspomnianych uwarunkowań pragmatyczno-komuni
kacyjnych mowy badaczka przechodzi do opisu struktury zorganizowanej
dyskusji sejmowej i wybiera do tego celu jedną z sesji Sejmu Wielkiego (se
sja nr 37 z 1788 r.). Jednak zasadniczym celem omawianego rozdziału jest
wyodrębnienie powtarzalnych cech opisywanego gatunku. Ta procedura ba
dawcza pozwala na wydzielenie wzorca kanonicznego gatunku, który decy
duje o jego tożsamości, oraz na wskazanie jego przekształceń, zyskujących
postać tzw. wariantów alternacyjnych. Zgodnie z metodologią genologii lin
gwistycznej, Dawidziak-Kładoczna poddaje badaniom kolejne aspekty ga