Przegląd Archiwalno-Historyczny
Tom I
Poznań 2014
Recenzje i omówienia
Kazimiera Chojnacka, Handel na Warcie i Odrze w XVI i pierwszej połowie
XVII wieku, do druku przysposobił Bogdan Wachowiak, Wydawnictwo
Poznańskie, Poznań 2007, ss. 303, 1nlb, 1 mapa, 3 ilustr.
W handlu zewnętrznym Polski w czasach nowożytnych niewspółmierną
do ich możliwości rolę odgrywały rzeki, zwłaszcza dwie największe: Wisła
i Odra wraz z częścią ich najważniejszych dopływów. O ile jednak Wisła
z Narwią, Wieprzem, Pilicą, Sanem, była w okresie rozwoju folwarku pańsz
czyźnianego ważną arterią komunikacyjno-handlową, o tyle Odra wraz z naj
ważniejszym jej dopływem Wartą w mniejszym stopniu spełniała taką funk
cję. Wynikało to z przebiegu Odry poza granicami Rzeczypospolitej, a także
z przynależności odcinków jej koryta do trzech organizmów państwowych:
Cesarstwa, Brandenburgii i Księstwa Pomorskiego. Dwa ostatnie kraje i ich
miasta: Frankfurt i Szczecin, silnie z sobą konkurujące na polu handlowym,
kontrolowały jej dolny bieg, a elektorzy brandenburscy i kupcy frankfurccy
strzegli pilnie także ostatniego odcinka Warty, łączącej z Odrą, a poprzez nią
z ujściem do Bałtyku część właściwej Wielkopolski i zarazem zachodnie ob
szary Rzeczypospolitej, zbyt daleko położone od Wisły i jej dorzecza. Pomimo
tego, ze względu na dużo niższe koszty transportu drogą wodną niż lądową
i techniczne ograniczenia transportu kołowego, starano się rozwijać komu
nikację handlową na Odrze i Warcie, niełatwą nie tylko wskutek rywalizacji
politycznej i ekonomicznej wymienionych podmiotów, ale także z powodu
ograniczeń oraz trudności technicznych.
Problematyce żeglugi i handlu na tych rzekach w XVI i pierwszej połowie
XVII w. jest poświęcona omawiana praca Kazimiery Chojnackiej1. Stanowi
ona plon kilkudziesięcioletnich, żmudnych badań autorki, opartych na boga
1 Kazimiera Chojnacka (1923-2010), historyk i archiwistka, por. nekrologi pióra P. Woj
ciechowskiego w „Poznańskim Roczniku Archiwalno-Historycznym” t. 15, s. 280-282, i „Ar
cheionie” 2010, t. 111, s. 520-523 (w aneksie Bibliografia prac Kazimiery Chojnackiej za lata 1952-2007).
Ponieważ dotąd ukazała się tylko jedna krytyczna recenzja tej ważnej w polskiej historiografii
pracy, autorstwa S. Kazuska, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”
Toruń 2009, nr 13, s. 194-201, i dlatego nie funkcjonuje ona w pełni w świadomości history
ków, a także w związku z tym, że Chojnacka była jednym z najbardziej zasłużonych pracowni
ków Archiwum Państwowego w Poznaniu, autor tej drugiej recenzji i Redakcja PAH zdecydo
wali się z tych właśnie względów na jej publikację, wyjątkowo odstępując od stosowanej zasady
ogłaszania drukiem recenzji tylko najnowszych i nowszych opracowań naukowych, wydanych
drukiem dwa, trzy lata wcześniej.