212
Zbigniew Chodyła
Do płatnych urzędników i funkcjonariuszy w kahale należeli: rabin lub
podrabin, wiernik (skarbnik, sprawujący nadzór nad kasą kahału), syndyk
(sztadlan), pisarz/szkolnik, kantor, nauczyciel, rzezak zajmujący się rytual
nym ubojem bydła i szkolny. Do obowiązków rabina (uważanego zarazem
za przewodniczącego kahału, najwyższego urzędnika, a równocześnie du
chownego i duchowego przewodnika) należało nauczanie i objaśniane Tory
i Talmudu oraz wygłaszanie kazań w bóżnicy, a ponadto: czuwanie nad
wprowadzaniem w życie przepisów religijnych, kontrolowanie mykwy (łaź
ni) i rzeźni, udzielanie ślubów i rozwodów, prowadzenie pogrzebów i pobie
ranie od nich i kazań taksy, podpisywanie uchwał kahalnych, przeprowadza
nie wyborów, nadzorowanie sądownictwa gminnego. Syndyk pośredniczył
w sprawach między kahałem a władzą państwową. Pisarz kahału prowadził
księgi kahalne (tzw. pinkasy). Szkolny pełnił w synagodze funkcję sługi, woź
nego albo stróża synagogi (bożnicy), pozostawał na usługach starszyzny ka
halnej i sądów, pomagał także rabinowi w doglądaniu szkoły9.
W Rogoźnie na czele kahału stali rabin i dwóch seniorów, a zarazem ławni
ków sądu kahałowego, z których jeden pełnił zapewne funkcje pisarza, szkol
nika władającego językiem hebrajskim (o ile nie wykonywał jej przewodni
czący), i syndyka. Sprawy sporne między Żydami w Rogoźnie rozpatrywały,
tak jak gdzie indziej, kahalne sądy żydowskie: duchowny (bez wynagrodze
nia) i świecki oraz mieszany. Pierwszy, któremu przewodniczył rabin, roz
strzygał sprawy cywilne i drobniejsze karne między Żydami, w tym finanso
we. Sąd świecki, składający się ze starszego miesiąca/ kwartału i pozostałych
starszych lub ławników, wyrokował w sprawach karnych oraz niektórych
G. D. Hundert, Żydzi w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII w. Genealogia nowoczesności, War
szawa 2007, s. 111 i n; J. Wijaczka, Długi „złoty wiek” dziejów Żydów w Rzeczypospolitej (od począt
ku XVI do połowy XVII w.), [w:] Atlas historii Żydów polskich, Warszawa 2010, s. 80-83. Ze względu
na miejsce zajmowane w terytorialnej żydowskiej samorządowej strukturze administracyjnej
gminy żydowskie w I Rzeczypospolitej w XVII-XVIII w. dzieliły się według ówczesnej nomen
klatury źródłowej na: „synagogi miast głównych”, „powiatowych”, „miasta pryncypialne” „sy
nagogi”, „kahały” i „przykahałki”. W literaturze dzieli się je na trzy kategorie: do pierwszej zali
cza się „kahały główne” i „kahały na prawach ziemstwa”, wysyłające stale delegatów na zjazdy
ziemstwa i Sejmu Czterech Ziem; do drugiej – kahałów „średnich” – gminy wysyłające delega
tów tylko na zjazdy ziemstwa lub okręgu i tylko sporadycznie Sejmu oraz pozostałe samorząd
ne gminy podległe |X&G