Przegląd Archiwalno-Historyczny 1 (2014) | Page 210

210 Zbigniew Chodyła żydowskich z rabinem Izaakiem4. W latach 1674 i 1676 zamieszkiwało w tym miasteczku 36 i 32 wszystkich Żydów z wyjątkiem dzieci do lat ośmiu oraz starców i  żebraków płacących pogłówne generalne, a  stanowiących w  tym drugim przekroju czasowym ogółem 15,2 procent wszystkich jego mieszkań­ ców świadczących ten podatek5. W drugiej połowie XVIII w. Rogoźno było jednym ze znaczniejszych sku­ pisk ludności żydowskiej w  Wielkopolsce. Według taryfy pogłównego ży­ dowskiego w 1765 r. zamieszkiwało w nim 386 starozakonnych6. Korygując tę liczbę o 6,35 procent przypadających na pominięte z zasady dzieci do pierw­ szego roku życia i o 20 procent obejmujące innych ukrytych podatników, czy­ li w sumie o 26,35 procent7, ówczesną rzeczywistą populację Żydów w tym miasteczku należałoby szacować o 102 osoby więcej, czyli na około 488 osób. Żydowscy mieszkańcy Rogoźna, ze względu na odmienność swej religii i ściśle związanych z nią praw i obyczajów oraz wzajemne relacje z ludno­ ścią chrześcijańską, tworzyli, tak jak starozakonni zamieszkali gdzie indziej, wyizolowaną grupę wyznaniową i jednocześnie narodowościową, zamkniętą 4 L. Lewin, Die Judenverfolgungen im zweiten schwedisch-polnischen Kriege (1655-1659). Son­ der­abdruck aus der „Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen“, Bd. XV, Posen 1901, s.  6-12; A. Heppner, J. Herzberg, Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden und der jüd. Gemeinden in den Posener Landen; nach gedruckten und ungedruckten Quellen, Koschmin-Bromberg 1909, s.  897-898. 5 Z. Guldon, J. Wijaczka, Osadnictwo żydowskie w województwach poznańskim i kaliskim w XVI-XVII wieku, s. 75 (Tab. 6.); Z. Guldon, J. Wijaczka, Ludność żydowska Wielkopolsce w drugiej poło­ wie XVII wieku, s. 29 (Tab. 1.). 6 Archiwum Państwowe w  Poznaniu (dalej: APP). Księgi grodzkie, Poznań Gr. 1112 (r. 1765), k. 123; te same dane dla Rogoźna podaje oparta o odpis sumarycznego spisu Żydów dla całej Korony z  1765  r. publikacja Liczba głów żydowskich w  Koronie z  taryf roku 1765, którą wydali J. Kleczyński i F. Kluczycki, „Archiwum Komisji Historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie” t. VIII, Kraków 1898, s. 391. Podstawa tego wydawnictwa, i ono za nią, w odnie­ sieniu do Wielkopolski zawierają jednak liczne błędy i pomyłki. Dlatego wydawca tego drob­ nego tekstu źródłowego przygotowuje do edycji taryfy pogłównego żydowskiego województw poznańskiego i  kaliskiego z  1765  r. w  oparciu o  ich oryginalne teksty, zachowane w  księdze grodzkiej poznańskiej i  tabeli pogłównego żydowskiego woj. kaliskiego w  zbiorze tabel i  lu­ stracji w APP; pierwsza, dla woj. poznańskiego, ukaże się już w 2015 r. Tekst J. Łojki, Od począt­ ku XVI wieku do końca Rzeczypospolitej szlacheckiej, [w:] Dzieje Rogoźna, wspomina tylko o strace­ niu rabina rogozińskiego za współpracę z wojskami szwedzkim w 1656 r. (s. 66) oraz o liczbie Żydów w Rogoźnie w 1765 r. (386 osób) i sumie płaconego przez nich pogłównego żydowskie­ go na tle innych miast, głównie woj. poznańskiego (s. 79-80, Tab. 2-3.). 7  O potrzebie takich korekt piszą: A. Eisenbach, Żydzi w  dawnej Polsce w  świetle liczb, „Kwar­­talnik Historyczny” 1959, r. LXVI, nr 2, s. 414-415 (artykuł napisany na kanwie książki R. Mahlera, Jidn. in amalign pojln in licht fun cifern. Di demografisze un socjal-ekonomisze struktur fun jidn in krojn-pojln in XVIII jurhindert, Warszawa 1958); R. Mahler, Żydzi w dawnej Polsce w świetle liczb. Struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna Żydów w Koronie w XVIII wieku, „Przeszłość Demograficzna Polski”, Warszawa 1967, s. 131-180 (przedruk tłumaczenia części wyżej wymie­ nionej książki, wydanej wcześniej w języku jidysz; zapowiedź przedruku następnych w kolej­ nych rocznikach PDP nie została zrealizowana); tu na s. 140 i 154 informacje dotyczące odset­ ków pominiętych dzieci do pierwszego roku życia i osób dorosłych, celowo zatajonych.