Archiwalne starodruki – mało znany wycinek zespołu Akt Braci Czeskich
207
(zm. 1726). Paedia grammaticae oder kurzer Unterricht… (sygn. 01.E.16) dru
kowany był w Lesznie kilkakrotnie na użytek miejscowego gimnazjum.
Omawiana tu książka to ostatnie znane bibliografom wznowienie dzie
ła Chodowieckiego; nad przedsięwzięciem czuwał w 1799 r. Karl Wilhelm
Mehwald, który wkrótce przeniósł się do Kalisza. Druk ma 232 strony.
Biblioteka zboru św. Jana nie miała do dyspozycji własnego budżetu, a co
za tym idzie nie miała wpływu na celowe kształtowanie księgozbioru. Z prze
prowadzonej powyżej wyrywkowej charakterystyki jasno wynika, że książki,
które trafiały do zbiorów, tworzyły pewne kolekcje, ale raczej w sposób przy
padkowy niż przemyślany. Jednorodne materiały były scalane ze sobą i opra
wiane nierzadko dopiero w XX w. Biblioteka powiększała swoje zbiory po
przez wymianę z innymi instytucjami, lecz o wiele częściej liczyła na dary od
osób prywatnych. To od ich zainteresowań bibliofilskich zależał profil księgo
zbioru Jednoty. Nie uwzględniono w niniejszym artykule wszystkich pozy
cji, bo cały czas trwają prace nad rozpoznaniem i skatalogowaniem starodru
ków; nie opracowano dotychczas choćby Biblii brzeskiej, która przecież jest
w Archiwum Państwowym. W związku z tym informacje, które tu zamiesz
czono, wymagają jedynie uzupełnienia.
Akta Braci Czeskich (tylko archiwalia) od 2006 r. są dostępne w Internecie
na stronach Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej (www.wbc. poznan.pl)20. Mar
cin Błaszkowski słusznie zauważył (przy okazji omawiania utworu Światło
w ciemności Jana Amosa Komeńskiego), że pomimo tej dostępności w sieci
Akta Braci Czeskich nie zaistniały w świadomości społecznej tak, jak wska
zywałaby na to kulturotwórcza rola i ranga dokumentów21. Wydaje się, że
wpływa na to kilka czynników. Niemałym wyzwaniem dla każdego użyt
kownika jest samo rozczytanie dawnego tekstu rękopiśmiennego, ponieważ
charakter pisma niektórych twórców był – eufemistycznie mówiąc – nieład
ny. Trudność ta schodzi na dalszy plan przy drukach, jednak i tam potrzeba
trochę wprawy przy czytaniu wyrazów złożonych czcionką gotycką. W obu
przypadkach konieczna jest umiejętność posługiwania się niemieckim i łaci
ną, jako że bracia czescy sporządzali teksty głównie w tych językach. Dla ba
daczy, którzy są w stanie pokonać te bariery, otwiera się perspektywa niezwy
kle ciekawych studiów opartych na źródłach, której towarzyszy świadomość,
że mają one wymiar ponadnarodowy.
20 Okoliczności
przedsięwzięcia oraz kulisy digitalizacji przedstawiła E. Olender, Akta
Braci Czeskich dostępne w internecie, w: Leszczyńskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Rozwój, pod red.
S. Sierpowskiego, Leszno 2008, s. 159-164.
21 M. Błaszkowski, Czy wizjonerka Krystyna Poniatowska jest autorką najstarszego opisu literac
kiego Leszna?, „Rocznik Leszczyński” 2014, t. 14, s. 157.