Archiwalne starodruki – mało znany wycinek zespołu Akt Braci Czeskich
203
Disquisitiones de caloris et frigoris natura… (Amsterdam 1659) i Cartesius cum
sua naturali phisophia [sic!] a mechanicis eversus (Amsterdam 1659). Wymienione
druki dość wcześnie połączono we wspólnej oprawie, która zapewne była
wykonana jeszcze w XVII stuleciu; klockowi przypisano następujące miejsce
na regale – 01.H.20.
Archiwum Państwowe ma w swoich zbiorach również dzieła Komeńskiego
z zakresu teologii. Cenny dla badaczy może być klocek oprawiony w białą
skórę (sygn. 01.G.41), w którym są trzy teksty w języku łacińskim: (Oculus fi
dei) Theologia naturalis… (1661), De iterato Sociniano Irencio iterata ad Christianos
admonitio… (1661) oraz Socinismi Speculum uno intuitu, quidquid ibi creditur aut
non creditur, exhibens (1661). Pierwsza książka jest autorstwa katalońskiego fi
lozofa Raimundusa Sabundusa (około 1385-1436), którego Komeński wyso
ko cenił. Wznowienie (Oculus fidei) Theologia naturalis… opracował osobiście
podczas pobytu w Amsterdamie. Z tego samego okresu pochodzą pozostałe
pozycje, drukowane w niderlandzkim mieście na papierze złożonym do for
matu in octavo. Należą one do grupy pism antysocyniańskich.
W dość obszernym klocku obejmującym 46 dzieł, oznaczonym sygnaturą
01.F.17, znajduje się jeden z ostatnich tekstów Komeńskiego – Unum necessa
rium… (Frankfurt an der Oder 1682). Ta nieduża książka (44 karty liczbowa
ne) powstała w Amsterdamie na dwa lata przed śmiercią czeskiego uczone
go. W bezosobowym wykładzie autor dokonuje podsumowania swego życia,
dzieląc się z czytelnikiem konkretnymi przemyśleniami na temat postaw ży
ciowych i relacji z Bogiem. Dzieło poprzedza list dedykacyjny skierowany do
Ruprechta (1619-1682), księcia Palatynatu.
Pozostałe teksty trafiły do tego zbioru na zasadzie wspólnego miejsca
wydania; podobnie jak Unum necessarium…, tłoczone były we Frankfurcie.
Główną instytucją sprawczą był tamtejszy uniwersytet, dlatego wśród zgro
madzonych tekstów dominują dysertacje i rozprawy naukowe pisane po łaci
nie. Do leszczyńskiej biblioteki przywozili je prawdopodobnie studenci i hie
rarchowie Jednoty, będący w podróży służbowej. Wśród promotorów prac
powtarzają się nazwiska następujących osobistości: Johann Simonis (1635-1698), Johann Christoph Becmann (1641-1717), Bernhard Albinus (1653-1721),
Gottfried Wildvogel (XVII w.); swoje rozprawy publikowali we Frankfurcie
tacy uczeni, jak: Johann Balthasar Schupp (1610-1661), Gottfried Valand
(1640-1691), Irenaeus Vehr (1646-1709). Osobną grupę stanowią pisma oko
licznościowe, najczęściej gratulacyjne, układane zbiorowo przez studentów
dla kolegi, który z powodzeniem zakończył edukację. Oto przykładowe tytu
ły: Verdoppelte Glückwünschung… (1681), Ode honoris… (1681), Gemina vota…
(1681), Applausus amicorum votivus… (1681). W końcowej części klocka znajdu
ją się utwory żałobne, pisane po śmierci znaczniejszych w regionie branden
burskim osób. Przykładowo w 1682 r. zmarł adwokat Sebastian Tiefftrunck,
pamięci którego poświęcił anonimowy autor niedługi wiersz zatytułowany
Christliches Trauer- und Sterbe-Lied…, wydrukowany u Christopha Zeitlera.