Przegląd Archiwalno-Historyczny 1 (2014) | Page 203

Archiwalne starodruki – mało znany wycinek zespołu Akt Braci Czeskich 203 Disquisitiones de caloris et frigoris natura… (Amsterdam 1659) i Cartesius cum sua naturali phisophia [sic!] a mechanicis eversus (Amsterdam 1659). Wymienione druki dość wcześnie połączono we wspólnej oprawie, która zapewne była wykonana jeszcze w XVII stuleciu; klockowi przypisano następujące miejsce na regale – 01.H.20. Archiwum Państwowe ma w swoich zbiorach również dzieła Komeńskiego z zakresu teologii. Cenny dla badaczy może być klocek oprawiony w  białą skórę (sygn. 01.G.41), w którym są trzy teksty w języku łacińskim: (Oculus fi­ dei) Theologia naturalis… (1661), De iterato Sociniano Irencio iterata ad Christianos admonitio… (1661) oraz Socinismi Speculum uno intuitu, quidquid ibi creditur aut non creditur, exhibens (1661). Pierwsza książka jest autorstwa katalońskiego fi­ lozofa Raimundusa Sabundusa (około 1385-1436), którego Komeński wyso­ ko cenił. Wznowienie (Oculus fidei) Theologia naturalis… opracował osobiście podczas pobytu w Amsterdamie. Z tego samego okresu pochodzą pozostałe pozycje, drukowane w niderlandzkim mieście na papierze złożonym do for­ matu in octavo. Należą one do grupy pism antysocyniańskich. W dość obszernym klocku obejmującym 46 dzieł, oznaczonym sygnaturą 01.F.17, znajduje się jeden z ostatnich tekstów Komeńskiego – Unum necessa­ rium… (Frankfurt an der Oder 1682). Ta nieduża książka (44 karty liczbowa­ ne) powstała w Amsterdamie na dwa lata przed śmiercią czeskiego uczone­ go. W bezosobowym wykładzie autor dokonuje podsumowania swego życia, dzieląc się z czytelnikiem konkretnymi przemyśleniami na temat postaw ży­ ciowych i relacji z Bogiem. Dzieło poprzedza list dedykacyjny skierowany do Ruprechta (1619-1682), księcia Palatynatu. Pozostałe teksty trafiły do tego zbioru na zasadzie wspólnego miejsca wydania; podobnie jak Unum necessarium…, tłoczone były we Frankfurcie. Główną instytucją sprawczą był tamtejszy uniwersytet, dlatego wśród zgro­ madzonych tekstów dominują dysertacje i rozprawy naukowe pisane po łaci­ nie. Do leszczyńskiej biblioteki przywozili je prawdopodobnie studenci i hie­ rarchowie Jednoty, będący w  podróży służbowej. Wśród promotorów prac powtarzają się nazwiska następujących osobistości: Johann Simonis (1635-1698), Johann Christoph Becmann (1641-1717), Bernhard Albinus (1653-1721), Gottfried Wildvogel (XVII w.); swoje rozprawy publikowali we Frankfurcie tacy uczeni, jak: Johann Balthasar Schupp (1610-1661), Gottfried Valand (1640-1691), Irenaeus Vehr (1646-1709). Osobną grupę stanowią pisma oko­ licznościowe, najczęściej gratulacyjne, układane zbiorowo przez studentów dla kolegi, który z powodzeniem zakończył edukację. Oto przykładowe tytu­ ły: Verdoppelte Glückwünschung… (1681), Ode honoris… (1681), Gemina vota… (1681), Applausus amicorum votivus… (1681). W końcowej części klocka znajdu­ ją się utwory żałobne, pisane po śmierci znaczniejszych w regionie branden­ burskim osób. Przykładowo w 1682 r. zmarł adwokat Sebastian Tiefftrunck, pamięci którego poświęcił anonimowy autor niedługi wiersz zatytułowany Christliches Trauer- und Sterbe-Lied…, wydrukowany u  Christopha Zeitlera.